غرش شیر جمل و سقوط فتنه اولین آزمون حکومت علوی در مقابل جنگ داخلی
به گزارش پرسی بلاگ، در اولین سال خلافت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام)، فتنه ای بزرگ در بصره شکل گرفت. نبردی که با ایستادگی سپاه حق به پایان رسید و اولین آزمون حکومت علوی را رقم زد.
خبرگزاری مهر: گروه فرهنگ و ادب - زهرا اسکندری:
با رحلت پیامبر اکرم (ص)، دوران دشواری برای خاندان بنی هاشم شروع شد؛ روزهایی که با مظلومیت، انزوا و فشار سیاسی همراه بود. از شهادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) تا خانه نشینی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و محروم ماندن آن حضرت از جایگاه خلافتی که پیامبر در غدیر خم به صراحت بر آن تاکید کرده بود، فضای جامعه اسلامی گرفتار دگرگونی عمیقی شد. فراموشی وصیت پیامبر (ص) و نادیده گرفتن واقعه غدیر، معادلات سیاسی و اجتماعی مدینه را به کلی تغییر داد.
امام حسن مجتبی (علیه السلام) در آن زمان کودکی بیش نبود، اما از همان دوران شاهد سختی ها و رنج هایی شد که مسیر زندگی او و خاندانش را تحت تأثیر قرار داد. هنوز پیکر پیامبر (ص) به خاک سپرده نشده بود که جریان سقیفه بنی ساعده با اقدامی شتاب زده، امیرالمؤمنین (علیه السلام) را از حق خود کنار گذاشت و ابوبکر را بعنوان خلیفه اعلام نمود. در پی آن، خانه حضرت علی (علیه السلام) مورد هجوم قرار گرفت و حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر اثر ضربات دشمنان به شدت مجروح شد و اندک زمانی بعد، در همان مظلومیت به شهادت رسید.
دوران سه خلیفه و انزوای امیرالمؤمنین (علیه السلام)
با شروع خلافت ابوبکر، زمین فدک که ملک شخصی حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود غصب شد و کارگزاران او از آنجا بیرون رانده شدند. دو سال و چند ماه بعد، ابوبکر درگذشت و عمر بن خطاب بعنوان دومین خلیفه جانشین او شد. دوران خلافت عمر ده سال به طول انجامید و فتوحات مختلفی در ایران، آذربایجان، عراق، مصر و شام صورت گرفت، اما در هیچ یک از این لشکرکشی ها خاندان پیامبر (ص) حضور نداشتند.
عمر در این دوران، یزید بن ابی سفیان را حاکم شام کرد و بعد از مرگ او، پسرش معاویه را به جای وی نشاند؛ فردی که بعدها یکی از مخالفان جدی امیرالمؤمنین (علیه السلام) شد. عمر عاقبت به دست ابولؤلؤ، مشهور به فیروز فارسی، کشته شد و قبل از مرگ، شورای شش نفره ای برای تعیین جانشین تشکیل داد. در این شورا امام علی (علیه السلام)، طلحه، زبیر، سعدبن ابی وقاص، عبدالرحمن بن عوف و عثمان حضور داشتند و سرانجام، خلافت به عثمان بن عفان از خاندان بنی امیه رسید.
زمینه های نارضایتی مردم از خلافت عثمان
با شروع حکومت عثمان، نفوذ خاندان بنی امیه در ساختار سیاسی و اقتصادی جامعه گسترش یافت. عثمان در تقسیم بیت المال عدالت را رعایت نمی کرد و اموال عمومی را میان خویشاوندان خود تقسیم می نمود. او مناصب مهم را به افراد فاسد و بدنامی سپرد که در زمان پیامبر (ص) از مخالفان شناخته شده اسلام بودند. این سیاستها نارضایتی گسترده ای در بین مسلمانان ایجاد کرد و موجی از اعتراض ها مقابل حکومت او شکل گرفت.
در حالی که مردم از عملکرد عثمان ناراضی بودند، تعدادی از چهره های سرشناس همچون طلحه و عایشه نیز در تحریک افکار عمومی مقابل خلیفه نقش داشتند. با این حال، امیرالمؤمنین (علیه السلام) با وجود مخالفت با سیاستهای عثمان، اجازه نداد قتل خلیفه به یک رویه در بین مسلمانان تبدیل گردد. آن حضرت برای پیشگیری از هرج و مرج، فرزندان خود امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) را برای حفاظت از عثمان فرستاد. در عین حال، عثمان چهل روز در محاصره معترضان بود و عاقبت به دست گروهی ناشناس کشته شد.
پیکر او سه روز بر زمین ماند و سپس با وساطت امام علی (علیه السلام) در قبرستانی متعلق به یهودیان مدفون شد. بعد از آن، معاویه با سودجستن از فضای ملتهب جامعه، پیراهن خونین عثمان را به دست گرفت و خویش را «منتقم خون عثمان» معرفی نمود.
آغاز خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام)
پس از ۲۵ سال سکوت سیاسی، مردم مدینه به صورت گسترده به خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمدند و از او خواستند تا زمام امور را در دست گیرد. آن حضرت در ابتدا این درخواست را نپذیرفت و فرمود تا آن زمان که در مسجد مدینه و در حضور مردم بیعت عمومی انجام نشود، حکومت را قبول نخواهد کرد.
پس از بیعت مردم، حضرت علی (علیه السلام) اصلاحات گسترده ای را شروع کرد؛ همچون تقسیم عادلانه بیت المال، بازگرداندن اموال غصب شده به بیت المال، و برکناری کارگزاران نالایق همچون معاویه از حکومت شام. این تصمیمات گرچه در جهت عدالت اسلامی بود، اما منافع خیلی از اصحاب نفوذ و اشراف قریش را به خطر انداخت و زمینه ساز فتنه ای تازه شد.
طلحه، زبیر و عایشه در راه بصره
طلحه و زبیر که در شروع خلافت با امام علی (علیه السلام) بیعت کرده بودند، به زودی از آن حضرت درخواست حکومت یمن و عراق را کردند؛ اما امام با عنایت به سوابق و انگیزه های شخصی آنان، این خواسته را نپذیرفت. این رد درخواست، شروع دشمنی پنهان آنان با امام شد. طلحه و زبیر سپس به عایشه، همسر پیامبر (ص) و دختر ابوبکر، پیوستند. عایشه که در مکه اقامت داشت، با شعار «خون خواهی عثمان» سپاهی گرد آورد و از حمایت مالی و سیاسی معاویه برخوردار شد.
معاویه با سودجستن از اختلافات داخلی، کوشش کرد این حرکت را در مقابل حکومت عدل علوی تقویت کند. طلحه و زبیر و عایشه با همراهی گروهی از شورشیان به سوی بصره حرکت کردند تا پایگاهی نظامی مقابل امام علی (علیه السلام) تشکیل دهند.
آمادگی کوفه و مخالفت ابوموسی اشعری
امیرالمؤمنین (علیه السلام) برای مواجهه با این شورش، به سوی کوفه رفت و طی نامه ای از ابوموسی اشعری، حاکم وقت کوفه، خواست تا مردم را برای مواجهه با فتنه گران آماده کند. اما ابوموسی به دستور امام عمل نکرد و با نمایندگان ایشان به مخالفت پرداخت.
در پی این نافرمانی، امام علی (علیه السلام) بار دیگر نمایندگانی را به کوفه فرستاد، اما ابوموسی گفت این جنگ را فتنه می داند و از مداخله خودداری می کند. سرانجام، حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) و عمار یاسر با فرمان برکناری ابوموسی به کوفه رفتند. آنان با قرائت نامه رسمی امام در مسجد، مردم را از حقیقت ماجرا آگاه کردند. با برکناری ابوموسی به دست مالک اشتر و خطبه روشنگرانه امام حسن (علیه السلام)، مردم کوفه آماده پیوستن به سپاه امیرالمؤمنین شدند.
رویارویی در بصره؛ شروع جنگ جمل
سپاه عایشه قبل از سپاه امام علی (علیه السلام) به بصره رسید و کنترل شهر را در دست گرفت. نیروهای وفادار به امام را از میان بردند و شهر را به پادگان مخالفان حکومت علوی تبدیل کردند. عایشه در مرکز میدان، بر شتری سوار بود و از آن بالا سپاه خویش را فرماندهی می کرد. به همین سبب، نبرد بصره بعدها به «جنگ جمل» شهرت یافت.
هنگامی که سپاه امام علی (علیه السلام) به بصره رسید، آن حضرت چندین بار برای پیشگیری از درگیری مستقیم، پیغام صلح فرستاد و از سوی مقابل خواست تا از ادامه شورش خودداری کند. زبیر با شنیدن سخنان امام، از جنگیدن پشیمان شد و میدان را ترک کرد، اما طلحه بازهم بر موضع خود باقی ماند.
فرمان امام برای متوقف کردن فتنه
با شروع تیراندازی سپاه عایشه، جنگ اوج گرفت. تیرهای پی درپی به خیمه های سپاه امام برخورد کرد و خیلی از یاران ایشان در همان اول شهید شدند. اما روحیه استوار امیرالمؤمنین (علیه السلام) سبب شد سپاه او تجدید قوا کند و با هدف پایان دادن به فتنه، به مرکز فرماندهی دشمن، یعنی محل قرار گرفتن شتر عایشه، حمله برد.
حضرت علی (علیه السلام) فرمان داد شتر را از پای درآورند، برای اینکه تا آن زمان که آن حیوان برپا بود، سپاه مقابل دست از جنگ نمی کشید. امام نیزه خویش را به پسرش محمد بن حنفیه سپرد تا به طرف شتر بتازد، اما مقاومت قبایل حامی عایشه بسیار شدید بود. بعد از او، امام حسن (علیه السلام) وارد میدان شد و چون شیر خروشان به طرف شتر حمله کرد و با نیزه خود آنرا از پا درآورد.
با زمین خوردن شتر، عایشه بر زمین افتاد و سپاه او که دیگر تکیه گاه خویش را از دست داده بود، گرفتار آشفتگی شد. خیلی از جنگجویان گریختند و نبرد به انتها رسید. دراین میان، طلحه نیز به دست مروان حکم، داماد عثمان، با تیری زهرآلود کشته شد. او طلحه را قاتل عثمان می دانست.
پایان نبرد و دستاوردهای سیاسی
جنگ جمل ساعاتی طول کشید و عاقبت با پیروزی سپاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) به انتها رسید. حضرت علی (علیه السلام) دستور داد با بازماندگان سپاه شکست خورده با رأفت رفتار شود و هیچ کس مورد تعرض قرار نگیرد. عایشه با احترام از میدان بیرون برده شد و بعد از مدتی، به مدینه بازگردانده شد.
امیرالمؤمنین (علیه السلام) حدود یک ماه در بصره اقامت داشت و در طول این مدت به بازسازی نظم اجتماعی و درمان مجروحان پرداخت. سپس به کوفه رفت و آن شهر را بعنوان مرکز خلافت اسلامی تعیین کرد. با این اقدام، کوفه به پایتخت جدید حکومت علوی تبدیل شد و مرکز تصمیم گیری های سیاسی و نظامی در سالیان بعد گشت.
جنگ جمل اولین نبرد داخلی بزرگ در تاریخ اسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) بود که ریشه در اختلافات سیاسی، اقتصادی و قبیله ای داشت. این واقعه نه تنها چهره واقعی خیلی از مدعیان صحابه را آشکار کرد، بلکه نشان داد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) برای حفظ وحدت امت اسلامی تا چه اندازه از خودگذشتگی و بردباری نشان داد.
با به انتها رسیدن این جنگ، آرامش نسبی در جامعه برقرار شد، اما آثار اختلافات سیاسی بازهم باقی ماند و زمینه ساز جنگ های صفین و نهروان در سالیان بعد گردید.
منبع:
_ «سبزترین امام» / علی شعیبی / انتشارات معارف
_ «پیشانی های پینه بسته» / کامران پارسی نژاد / انتشارات به نشر
بطور خلاصه، این تصمیمات گرچه در راستای عدالت اسلامی بود، اما منافع بسیاری از اصحاب نفوذ و اشراف قریش را به خطر انداخت و زمینه ساز فتنه ای تازه شد. عایشه که در مکه اقامت داشت، با شعار خون خواهی عثمان سپاهی گرد آورد و از حمایت مالی و سیاسی معاویه برخوردار شد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) حدود یک ماه در بصره اقامت داشت و در طول این زمان به بازسازی نظم اجتماعی و درمان مجروحان پرداخت.
منبع: پرسی بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب