سیره امام سجاد در نگاه رهبری؛
بنیان های فکری حکومت اسلامی
پرسی بلاگ: اغلب سیره نویسان تصور کرده اند امام سجاد(ع) فقط در گوشه ای می نشست و به عبادت مشغول بود و کاری به سیاست نداشت، اما بدون شک هدف نهایی ایشان، ایجاد حکومت اسلامی بود.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: چندی قبل شماره های ۴۷۱ و ۴۷۲ ماهنامه عقیدتی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی «پاسدار اسلام» با مدیرمسئولی حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن رحیمیان و سردبیری محمدحسین پورامینی منتشر گردید. اولین مطلب این شماره «بنیان های فکری حکومت اسلامی: چکیده ای از سیره امام سجاد (ع) در نگاه حضرت آیت الله العظمی خامنه ای» است. تاریخ تدوین این مطلب در اصل به سال اولین انتشار نشریه «پاسدار اسلام» باز می گردد.
حجت الاسلام والمسلمین رحیمیان درباره این مطلب نوشته است:
«چهل سال پیش در آغازین سال انتشار پاسدار اسلام یکی از مباحثی که مورد توجه قرار گرفت تبیین نقش ناشناخته امام سجاد (ع) در یکی از حساس ترین مقاطع تاریخ اسلام بود. اشراف و تسلط بر تاریخ و سیره معصومین (ع) بعنوان یکی از خصوصیت های حضرت آیت الله خامنه ای ما را بر آن داشت که به رغم مسئولیت ریاست جمهوری از معظم له درخواست نماییم سیره امام سجاد (ع) را برای چاپ در پاسدار اسلام بیان کنند که این توفیق حاصل شد و طی جلسات متعدد، بیانات ایشان در این حوزه ضبط و طی سلسله گفتارهایی در پاسدار اسلام منتشر شدند.
انتشار این مجموعه در پاسدار اسلام، کشف یکی دیگر از خصوصیت های متعالی ایشان را به دنبال داشت. استقبال گسترده خوانندگان باعث شد تصمیم بر چاپ مجدد این مجموعه در چارچوب یک جزوه بگیریم؛ بنابراین متن آماده شده برای بازبینی تقدیم معظم له شد؛ اما پاسخ این بود که فعلا فرصت ندارم، اما ان شاءالله پس از آخر ریاست جمهوری و اشتغال به کار طلبگی انجام خواهم داد. تبارک الله چندی نگذشت و آنکه پس از ریاست جمهوری مقام طلبگی را در سر داشت خدا برایش ولایت و رهبری را مقدر فرمود. خوشبختانه هرچند با تأخیر ۴۰ ساله، اما اخیراً با انتشار کتاب حماسه امام سجاد (ع) مشتمل بر بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون زندگی سیاسی امام سجاد (ع)، به ضمیمه مجموعه فوق الذکر توسط انتشارات انقلاب اسلامی چاپ شد. اینک گزیده و چکیده ای از آنچه چهل سال پیش تحت عنوان «پژوهشی پیرامون زندگی سیاسی امام سجاد (ع)» در «پاسدار اسلام» چاپ شده بود تقدیم خوانندگان محترم می شود.»
۱. ضرورت توجه به سبب گیری کلی ائمه (ع)
درباره امام سجاد (ع) سخن گفتن و نوشتن کار دشواری است، چونکه زمینه معرفت و آشنایی مردم با این امام بزرگوار بسیار نامساعد است. اغلب سیره نویسان و تحلیل گران این گونه تصور کرده اند که آن بزرگوار در گوشه ای می نشسته و به عبادت مشغول بوده و کاری به سیاست نداشته است. (۱)
در زندگی و سرگذشت امام سجاد (ع) حوادث متنوع و جالب توجه زیادی وجود دارند که اگر همه آنها را هم گرد آورید، به سیره امام سجاد (ع) دست نخواهید یافت. سیره هرکسی به معنای واقعی کلمه آنگاه روشن می شود که جهت گیری کلی آن شخص را بدانیم و سپس به حوادث جزئی زندگی او بپردازیم. اگر جهت گیری کلی دانسته شد، حوادث جزئی هم معنا پیدا می کنند؛ اما اگر جهت گیری کلی دانسته نشود یا غلط دانسته شود، حوادث جزئی هم بی مفهوم و یا نادرست خواهند شد. این اصل مخصوص امام سجاد (ع) یا سایر امامان (ع) نیست، بلکه در مورد همه صدق می کند. (۲)
۲. هدف اصلی ائمه (ع)
به نظر ما بعد از صلح امام حسن (ع) که در سال چهل هجری اتفاق افتاد، خاندان پیامبر (ص) به این قانع نشدند که در خانه بنشینند و تنها احکام الهی را آنچنان که می فهمند بیان کنند؛ بلکه از همان آغاز صلح، برنامه امامان این بود که مقدمات را فراهم نمایند تا حکومت اسلامی به روشی که مورد نظرشان بود، محقق شود. (۳)
بدون شک هدف نهایی امام سجاد (ع) ایجاد حکومت اسلامی بود؛ اما حکومت اسلامی در آن شرایط چگونه به وجود می آمد؟ هدف امامان (ع) تشکیل حکومت اسلامی بود. ائمه (ع) دنبال این خط و هدف بودند و همواره برای تشکیل حکومت اسلامی تلاش می کردند. (۴) امام سجاد (ع) در عاشورای سال ۶۱ هجری به امامت رسیدند و در سال ۹۴ مسموم و شهید شدند. در تمام این مدت، آن بزرگوار همان هدف را دنبال کردند. حالا با این بینش، جزئیات کار امام سجاد (ع) را پیگیری کنید تا معلوم شود چه مراحلی را پیمودند و چه تاکتیک هایی را به کار بردند و چه موفقیت هایی را به دست آوردند. تمام جملاتی را که آن حضرت بیان کردند، تمام حرکات ایشان و دعاهایی را که خواندند و مناجات هایی که به صورت صحیفه سجادیه درآمده است و همینطور موضع گیری های امام (ع) در طول مدت امامت را باید با عنایت به خط کلی تفسیر کرد:
* موضع گیری در مقابل عبیدالله بن زیاد و یزید که بسیار شجاعانه و فداکارانه بود.
* موضع گیری در مقابل مسرف بن عقبه، کسی که در سال سوم حکومت یزید و به امر او مدینه را ویران و اموال مردم را غارت کرد. در اینجا موضع گیری امام بسیار نرم و ملایم بود.
* حرکت امام (ع) در رویارویی با عبدالملک بن مروان، از قوی ترین و هوشمندترین خلفای بنی امیه که گاهی تند و گاهی ملایم بود.
* برخورد با عمربن عبدالعزیز.
* برخوردهای امام (ع) با اصحاب و یاران و سفارش هایی که به دوستانشان داشتند.
* برخورد با علمای درباری وابسته به دستگاههای ستمگر حاکم.
تمام این برخوردها و حرکت ها را باید با دقت بررسی کرد. (۵)
۳. تحلیل خروش امام سجاد (ع) بعد از عاشورا
این سوال وجود دارد که چرا امام سجاد (ع) در دوران بعد از اسارت شیوه ملایمت و نرمش را در پیش می گیرند و مایلند تقیه کنند و پوششی از دعا و کارهای ملایم را روی حرکات انقلابی تند بگذارند؛ اما در دوران اسارت بدان سان به کارهای تند و پرخاشگرانه و آشکار دست می زنند؟ پاسخ این است که فصل اسارت، فصلی استثنایی بود. در اینجا امام سجاد (ع) غیر از این که امام اند و باید زمینه کار آینده را برای حکومت الهی فراهم نمایند، زبان گویایی برای خون های ریخته شده عاشورا هستند. امام سجاد (ع) در اینجا در واقع خودشان نیستند، بلکه زبان خاموش حسین (ع) باید در سیمای این جوان انقلابی در شام و کوفه تجلی کند.(۶)
اغلب سیره نویسان و تحلیل گران این گونه تصور کرده اند که امام سجاد (ع) در گوشه ای می نشسته و به عبادت مشغول بوده و کاری به سیاست نداشته استنقش امام سجاد (ع) در این سفر نقش حضرت زینب (س) بود؛ یعنی پیام آور انقلاب حسین بن علی (ع). اگر مردم بدانند که حسین (ع) چرا و چگونه کشته شد، آینده اسلام و آینده دعوت خاندان (ع) نوعی خواهد بود و اگر ندانند نوع دیگری. ازاین رو برای آگاهی مردم و گسترش شناخت آنان در سطح جامعه، باید تا جائی که امکان دارد همه سرمایه ها را به کار انداخت.(۷)
۴. امام سجاد (ع) در مدینه بعد از حادثه کربلا
فصل بعدی زندگی امام هنگامی شروع می شود که امام سجاد (ع) در مدینه بعنوان شهروندی محترم مشغول زندگی می شوند و کارشان را از خانه پیامبر (ص) و حرم ایشان آغاز می کنند.(۸)
بعضی فکر می کنند اگر امام سجاد (ع) می خواستند در مقابل دستگاه بنی امیه مقاومت کنند، بایستی علم مخالفت را بر می داشتند و یا مثلا به مختار یا عبدالله بن حنظله ملحق می شدند و رهبری آنان را به دست می گرفتند و آشکارا مقاومت مسلحانه می کردند. با در نظر گرفتن وضعیت زمان حضرت سجاد (ع) می فهمیم که این تفکر با عنایت به هدف ائمه (ع) تفکر نادرستی است. اگر ائمه همچون امام سجاد (ع) در آن شرایط می خواستند به چنین حرکات آشکار و قهرآمیزی دست بزنند، یقیناً ریشه شیعه کنده می شد؛ هیچ زمینه ای برای رشد مکتب خاندان (ع) و دستگاه ولایت و امامت باقی نمی ماند و همه چیز از بین می رفت و نابود می شد.(۹)
۵. امام سجاد (ع) و مساله کادرسازی
بدون شک هدف نهایی امام سجاد (ع) ایجاد حکومت اسلامی بود؛ اما حکومت اسلامی در آن شرایط چگونه به وجود می آمد؟ این امر به چند چیز نیازمند دارد:
* باید اندیشه درست اسلامی که ائمه (ع) حامل واقعی آن هستند و همین اندیشه است که باید مبنای حکومت اسلامی قرار بگیرد، تدوین و تدریس و منتشر شود. بزرگ ترین نقش امام سجاد (ع) این است که تفکر اصیل اسلامی یعنی توحید، نبوت، مقام معنوی انسان، ارتباط انسان با خدا و چیزهای دیگر را تدوین کنند و مهم ترین نقش صحیفه سجادیه همین بود.
* آشناکردن مردم با حقانیت کسانی که حکومت باید به دست آنها تشکیل گردد.
* امام سجاد (ع) باید تشکیلاتی را به وجود می آوردند که محور اصلی حرکت های سیاسی آینده باشد و بنائی را که از دیدگاه ما در دوران امیرالمؤمنین (ع) وجود داشت و سپس در ماجرای عاشورا و واقعه حره و مختار زمینه هایش تقریباً متلاشی گردید، نوسازی و بازسازی کنند.(۱۰)
* امام چون در دوران اختناق زندگی می کردند و نمی توانستند مطالب مورد نظرشان را آشکار و صریح بیان کنند، از شیوه موعظه و دعا استفاده می کردند. دعا در ارتباط با صحیفه سجادیه است که بعداً آنرا ذکر می نماییم و موعظه در ارتباط با بیانات و روایاتی است که از آن حضرت نقل شده اند. در اغلب بیانات امام سجاد (ع) یا شاید بتوان گفت در همه، لحن کلام، لحن موعظه است. با این روش ضمن این که مردم را موعظه و نصیحت می کنند، آنچه را که می خواهند در ذهن مردم جا بگیرد، به آنان القا می کنند. این بهترین نحوه انتقال و القاء ایدئولوژی و افکار درست است.(۱۱)
برخی از بیانات امام سجاد (ع) خطاب به عامه مردم است. از خود بیان هم پیداست که شنونده و خواننده آن عده خاصی از نزدیکان و خصیصین و از کادرهای امام سجاد (ع) نیستند.(۱۲)
نکته اول این که بیانات امام خطاب به عامه مردم از نوع آموزش نیست، بلکه از نوع تذکر و یادآوری است. یعنی در این مرحله، امام مساله توحید را برای مردم نمی شکافند و یا مساله نبوت را برای مردم تفسیر نمی کنند. بلکه تذکر می دهند و یادآوری می کنند.(۱۳)
نکته دوم این که امام مساله امامت را در خلال مسائل اسلامی بیان می کنند. مثل این که مثلا در رژیم گذشته کسی با شما این جوری حرف می زد: «آقایان! به فکر خدا باشید، به فکر مساله توحید باشید، به فکر مساله حکومت باشید.» امامتی را که ما اینجا داریم، با بیان امام سجاد (ع) می فهمیم. بیان این حرف ها در رژیم گذشته خطرناک بود؛ اما وقتی در چارچوب موعظه بوسیله ی یک آدم زاهد و عابد بیان می شود، برای دستگاه یک مقدار قابلیت قبول پیدا می کند.(۱۴)
نوع دوم بیانات امام خطاب به عده خاصی است و گرچه معلوم نیست که خطاب به چه کسانی است، اما کاملاً مشخص است که آنها با دستگاه حاکم مخالف و در واقع پیروان امام و معتقدین به حکومت خاندان (ع) بودند. این بیانات این گونه شروع می شوند: «کفانا الله وایاکم کید الظالمین و بغی الحاسدین و بطش الجبارین… لا یفتننکم الطواغیت و اتباعهم من اهل الرغبه من الدنیا …»(۱۵) در اینجا نوا و آهنگ اصلی در خطاب به این مؤمنین حفظ آنها و ساختن کادرهای لازم برای آینده است. امام در این بیان بیشترین تکیه شان روی این نکته است که مردم را از رفاه های معمولی این زندگی های پر جلوه که جز به قیمت نزدیک شدن به طواغیت به دست نمی آید بر حذر بدارند.
از دنیا پرهیز دادن یعنی چه؟ یعنی مردم را از جذب شدن به جریانی که به انسان رفاه می دهد تا ایمان او را بگیرد و به او امتیاز بدهد و از تندی مبارزه او بکاهد، مصون و محفوظ بدارد و این در خطاب به مؤمنین است.(۱۶)
امام سجاد (ع) باید تشکیلاتی را به وجود می آوردند که محور اصلی حرکت های سیاسی آینده باشد و بنائی را که از دیدگاه ما در دوران امیرالمؤمنین (ع) وجود داشت و سپس در ماجرای عاشورا و واقعه حره و مختار زمینه هایش تقریباً متلاشی گردید، نوسازی و بازسازی کننددر اینجا هدف امام، حفظ مؤمنین و کادرسازی برای آینده است؛ بنابراین آنان را از جذب شدن به قطب های قدرت و رفاه کاذب بر حذر می دارند و بارها از رژیم حاکم یاد می کنند و آنرا در کنار شیطان قرار می دهند.(۱۷)
از جمله نکات جالب در این بخش از بیانات امام سجاد (ع) قسمتی است که ایشان از تجربه های گذشته پیروان خاندان (ع) یاد می کنند. امام به واقعه های حره، عاشورا، شهادت حجربن عدی و رشید هجری و ده ها حادثه معروف و مهم دیگری که پیروان خاندان (ع) در طول زمان تجربه کرده بودند و در ذهنشان بود، اشاره می کنند. امام می خواهند از تجربه های گذشته و با یادآوری این خاطرات تلخ؛ این افراد را در مبارزاتشان ثابت قدم تر کنند.(۱۸)
بیانات دیگری که از این جالب ترند وقتی است که امام تقریباً صراحتاً مردم را به داشتن یک تشکیلات اسلامی ویژه دعوت می کنند. البته مخاطب این دعوت تنها وابستگان به آن بزرگوارند، والا اگر می خواستند عامه مردم را فرا بخوانند، این دعوت افشا می شد و برای حضرت شرایط دشواری پیش می آمد: «إن علامه الزاهدین فی الدنیا الراغبین فی الاخره ترکهم کل خلیط و رفضهم کل صاحب لایرید ما یریدون.» مخاطبان می آموزند که باید با کسانی که خواسته های آنها را دنبال نمی کنند و انگیزه آنها را ندارند و دنبال حکومت علوی و حکومت حق نیستند، غریبه و بیگانه باشند.(۱۹)
بیانات دیگر امام مثلا رساله حقوق، حول محور مطالب کلی است. امام بدون این که نامی از حکومت و مبارزه و نظام آینده ببرند، در این نامه مبانی مناسبات نظام آینده را ذکر می کنند که اگر روزی نظام حکومت اسلامی شکل گرفت که البته احتمالش در دوره خود امام سجاد (ع) تقریباً منتفی بود از قبل مناسبات جاری بین مسلمانان شکل گرفته و در ذهنشان منظم شده باشند. بدین سان امام، مردم را با حکومت اسلامی که در آینده به وجود خواهد آمد، آشنا می کنند.(۲۰)
دیگر بیانات امام در صحیفه سجادیه هستند. صحیفه سجادیه مجموعه ای از دعاها در مورد همه موضوع هایی است که انسان در یک زندگی بیدار و هوشمندانه به آنها توجه دارد. بیشترین تکیه در این دعاها به روابط قلبی و ارتباطات معنوی انسان است. مناجات ها و دعاهای متعدد و خواسته های معنوی و تکامل زای فراوان و بی شماری در این کتاب هستند. امام به زبان دعا، انگیزه های یک زندگی اسلامی را در ذهن مردم بیدار و زنده نگه می دارند.(۲۱)
۶. صبر امام سجاد (ع) در راه مبارزه
در تصویری که عرضه کردیم، امام سجاد (ع) را انسان بردبار و صبوری می یابیم که در طول ۳۰، ۳۵ سال تلاش کردند زمینه بسیار نامناسب جهان اسلام را به سمتی سوق دهند که در آن خود حضرت یا جانشینانشان بتوانند برای ایجاد جامعه و حکومت اسلامی، نهایت تلاششان را بکنند. اگر ۳۵ سال تلاش امام سجاد (ع) را از زندگی ائمه حذف نماییم، اساسا به مقطعی که امام صادق (ع) چنان صریح و آشکار با حکومت اموی یا بعدها با حکومت عباسی برخورد کردند، نخواهیم رسید.(۲۲)
برای ایجاد یک جامعه اسلامی، زمینه فکری و ذهنی از همه چیز مهم تر است. در شرایط آن روز عالم اسلام، این کار بایستی در طول سالیان دراز انجام می شد و این همان کاری بود که امام سجاد (ع) با تحمل زحمات توان فرسا به عهده گرفتند.(۲۳)
۷. برخورد با عالمان و شعرای درباری
یکی از شورانگیزترین مباحث زندگی ائمه (ع) برخورد این بزرگواران با سررشته داران فکر و فرهنگ در جامعه اسلامی یعنی علما و شعراست. اینها کسانی بودند که فکر و جهت ذهنی مردم را هدایت می کردند و جامعه را به وضع مطلوب خلفای بنی امیه و بنی عباس عادت می دادند و نسبت به آن وضع مطیع و تسلیم می ساختند.(۲۴)
نتیجه گیری
به رغم این که امام سجاد (ع) در دوران امامت پربار خود که ۳۴ سال طول کشید، تعرض آشکاری با دستگاه خلافت نداشتند، ولی گستردن خوان پربار امامت و تعلیم و تربیت تعداد زیادی از عناصر مؤمن و مخلص و انتشار دعوت خاندان (ع)، کار خویش را کرد و دستگاه خلافت بنی امیه نسبت به آن حضرت بدبین و اندیشناک شد و به آن بزرگوار تعرض هایی هم کرد. حداقل یک مرتبه آن حضرت را با غل و زنجیر از مدینه به شام بردند. به صورت یقین مشخص نیست در ماجرای کربلا غل و زنجیر به گردن حضرت بسته باشند، اما این ماجرا یقینی است، یعنی حضرت را از مدینه سوار شتر کردند و با غل و زنجیر به شام بردند.(۲۵)
حضرت در موارد مختلف دیگری هم مورد آزار و شکنجه و آزار مخالفان قرار گرفتند و سرانجام در سال ۹۵ هجری به وسیله عمال دستگاه خلافت مسموم شدند و به شهادت رسیدند.(۲۶)
پی نوشت ها
۱- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۱۶.
۲- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۱۷.
۳- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۱۷.
۴- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۱۸.
۵- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۱۹.
۶- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۲۰.
۷- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۲۰.
۸- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۲۰.
۹- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۶، ص ۲۰.
۱۰- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۸، صص ۱۸-۲۰.
۱۱- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۸، صص ۱۸-۲۰.
۱۲- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۹، ص ۱۱.
۱۳- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۹، ص ۱۱.
۱۴- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۹، صص ۱۲-۱۳.
۱۵- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۹.
۱۶- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۱۰.
۱۷- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۱۰.
۱۸- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۱۱.
۱۹- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۱۱.
۲۰- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۱۲.
۲۱- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۰، ص ۱۳.
۲۲- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۱، ص ۹.
۲۳- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۱، ص ۹.
۲۴- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۱، ص ۹.
۲۵- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۱، ص ۱۳.
۲۶- ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۲، ص ۱۲.
منبع: persiblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب