واژه های فارسی را به سخره نگیریم واسپاری به لشکر واژه های بیگانه!
به گزارش پرسی بلاگ، برخی واژه های مصوب فرهنگستان، ابتدا با واکنش منفی و حتی تمسخر مواجه گشتند، اما در گذر زمان پذیرفته شدند و امروزه به روانی و با بسامدی بالا به کار می روند؛ گویی عده ای سر جنگ با واژه ها دارند.
به گزارش پرسی بلاگ به نقل از مهر، تعدادی از واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ابتدا با واکنش منفی و حتی تمسخر عمومی مواجه گشتند، اما در گذر زمان پذیرفته شدند و امروزه به روانی و با بسامدی بالا به کار می روند. برخی هم همچنان بعنوان نمونه هایی طنزآمیز در فضای عمومی باقی ماندند.
واژه هایی مثل پیامک (برای اس ام اس)، کامپیوتر (برای کامپیوتر)، خمیراک (برای پاستا یا ماکارونی)، برگَک (برای چیپس)، دندان آبی (برای بلوتوث)، هفتک (برای تیک)، گَرایه (برای ترند)، نماپاد (برای پادکست) و… مورد شوخی و طنز قرار گرفتند؛ بعضی حتی دستمایه ساخت کلیپ های طنز یا لطیفه های اینترنتی شده اند؛ بهگونه ای که خیلی ها نمی دانند کدام کلمه مصوب فرهنگستان است و کدام واژه برساخته ذهن طنزنویسان و بذله گویان.
برخی از این واژه ها پس از گذشت یک یا دو نسل به مرور در زبان رسمی و کاربردی جا افتاده اند، هرچند در ابتدا مورد تمسخر و مخالفت قرار می گرفتند؛ نمونه های تاریخی مثل دانشکده (به جای فاکولته) و دانشگاه (به جای یونیورسیتی) نیز ابتدا توسط نویسندگانی چون صادق هدایت به سخره گرفته می شد اما امروز کاملا رایج شده اند.
رویکرد فرهنگستان، بازخورد جامعه
طبق گفته نسرین پرویزی معاون گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، این فرهنگستان واژه های جدید را به مدت سه سال بصورت آزمایشی منتشر می کند تا بازخورد کارشناسان هر حوزه و مردم و رسانه ها را ببیند؛ اگر واژه ای در زبان عمومی جا نیفتد، امکان تجدیدنظر در مورد آن وجود دارد. اما خیلی از متخصصان زبان، طنز و مخالفت های اولیه را قسمتی از پروسه طبیعی دگرگونی زبان می دانند، و باور دارند گاهی برای جا افتادن واژه باید از گذر زمان و تغییر نسلی عبور کرد.
به عنوان مثال واژه های جایگزین در ورزش چندان جا نیفتاد و به کار نرفت، در نهایت خیلی از واژه های مصوب فرهنگستان با فرازونشیب و اغلب با طنز و مخالفت وارد فضای زبان فارسی می شوند، اما برخی بعد از سال ها جای خودرا در زبان باز می کنند و برخی دیگر هیچگاه مورد استفاده قرار نمی گیرند. شاید باورش سخت باشد که دو کلمه «رسانه» و «همایش» که امروز کاملا عادی به کار گرفته می شوند و مخالفت با آنها عجیب به نظر می رسد؛ در گذشته ای نه چندان دور با انتقادهایی تند و منفی روبه رو شده بودند. گویی عده ای به سبب نخواندن و آشنا نبودن با واژه ها سر جنگ دارند.
نمونه واژه ها و داستان مخالفت ها
طبق آن چه سمانه ملک خانی _کارشناس و پژوهشگر گروه واژه گزینی فرهنگستان_ در کانال این گروه منتشر نموده است: «در مجله راهنمای کتاب (۱۳۵۷)، کتابی با نام پیرامون ساخت و نقش رسانه ها (جمشید اکرمی، ۱۳۵۶) معرفی شده بود که در عنوان و مقالات آن این واژه ها به کار رفته و با انتقاد تند معرف کتاب روبه رو شده اند. نویسنده این جملات معلوم نیست (سردبیر؟)؛ ولی با گذشت سال ها و همت فارسی دوستان در کاربرد این واژه ها (که منجر به رواج یافتن و عادی شدنشان شده)، وضعیت وارونه شده و الان احتمالا این ما هستیم که تصور می نماییم این منتقد، به قول خودش، چقدر بی سلیقه و بی ذوق بوده است.»
نمونه ای دیگر که توسط ملک خانی ذکر شده، اشاره به کلماتی دارد که در منابع ادبی هم استفاده می شده، ولی در قامت واژه ای مصوب با مقاومت و مخالفت مواجه شده؛ خیلی از واژه های مصوب اولین فرهنگستان ایران (مانند شهرداری، دادگستری، دامپزشک، پزشک، دانشگاه، دانشکده، کارمند و غیره)، چنان رایج و زیبا به نظر می رسند که اغلب مردم اصلاً نمی دانند این ها برگزیده یا ساخته فرهنگستان بوده، و شماری از آنان هم که می دانند، تصور می کنند این واژه ها از آغاز به راحتی پذیرفته شده اند. اما آن فرهنگستان نیز از طعنه و توهین در امان نبود و این روال ناپسند، بجای همکاری و پیشنهاد برای اصلاح، دهه هاست که ادامه دارد.
مرحوم دکتر حسین گل گلاب، عضو فرهنگستان ایران، گفته است: «از فرهنگستان برخی انتقاد می کنند، و یکی از بزرگ ترین منتقدانش سید حسن تقی زاده بود که مطالبی در نشریات خارجی نوشت و مورد غضب رضاشاه قرار گرفت… این هم شعری که سروده یکی از مخالفین فرهنگستان است:
دوشنبه وزیر ما سرافرازی کرد
با ریش خود اندیشه کنان بازی کرد
با جمله وزیران پی اصلاح امور
یک سر به «نشست» رفت و «انبازی» کرد
و از جانب دفتر مخصوص دستور داده شد که استعمال آنها ممنوع شود».
«انبازی» و «نشست» از واژه های کهن زبان فارسی و مصوب فرهنگستان ایران در مقابل «شرکت» و «جلسه» بودند؛ «انباز» صورت دیگری از «هنباز/همباز» است (از -hama* (هم) و -bāǰa (قسمت، سهم). «نشست» نیز، که امروزه در نشست علمی، نشست سران، نشست گروهی، و هم نشست (برای سمپوزیوم) و غیره فراوان به کار می رود، به مفهوم «جلسه» در شاهنامه فردوسی هم سابقه دارد:
نشستی بیاراست شاهنشهی
نهاده به سر بر کلاهی مِهی
یادآوری این مخالفت ها، این نمونه ها ازآن رو درخور توجه اند که بدانیم متاسفانه واژه گزینی در ایران فرایندی سخت و طولانی دارد و با مقاومت زیاد همراه می باشد. خوب است این موارد را به یاد داشته باشیم تا اشتباهات را تکرار نکنیم و بسادگی و به بهانه ها و اشکال تراشی های واهی، واژه های فارسی را به لشکر واژه های بیگانه نسپاریم. خلاصه اینکه نویسنده این جملات مشخص نیست (سردبیر؟)؛ ولی با گذشت سال ها و همت فارسی دوستان در کاربرد این واژه ها (که منجر به رواج یافتن و عادی شدنشان شده)، وضعیت وارونه شده و الان احتمالاً این ما هستیم که تصور می نماییم این منتقد، به قول خودش، چقدر بی سلیقه و بی ذوق بوده است. مرحوم دکتر حسین گل گلاب، عضو فرهنگستان ایران، گفته است: از فرهنگستان برخی انتقاد می کنند، و یکی از بزرگ ترین منتقدانش سید حسن تقی زاده بود که مطالبی در نشریات خارجی نوشت و مورد غضب رضاشاه قرار گرفت… این هم شعری که سروده یکی از مخالفین فرهنگستان است: دوشنبه وزیر ما سرافرازی کرد با ریش خود اندیشه کنان بازی کرد با جمله وزیران پی اصلاح امور یک سر به نشست رفت و انبازی کرد و از جانب دفتر مخصوص دستور داده شد که استعمال آنها ممنوع شود. نشست نیز، که امروزه در نشست علمی، نشست سران، نشست گروهی، و هم نشست (برای سمپوزیوم) و غیره فراوان به کار می رود، به مفهوم جلسه در شاهنامه فردوسی هم سابقه دارد: نشستی بیاراست شاهنشهی نهاده به سر بر کلاهی مِهی یادآوری این مخالفت ها، این نمونه ها ازآن رو درخور توجه اند که بدانیم متاسفانه واژه گزینی در ایران فرایندی سخت و طولانی دارد و با مقاومت زیاد همراه می باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب