تلفیق هنرمندانه عشق و عرفان در شعر شهریار سخن عطر دل انگیز انس با قرآن
به گزارش پرسی بلاگ، شهریار، شاعری است که تمامی عرصه های زندگی و هنر خود را، از عاطفه و عشق تا اندیشه و حماسه، با نور ایمان و معنویت پیوند داده است.
به گزارش پرسی بلاگ به نقل از مهر، سیدمحمدحسین بهجت تبریزی، متخلص به شهریار، در سال ۱۲۸۵ خورشیدی در روستای خشکناب آذربایجان شرقی متولد شد. او دوران کودکی خودرا در بین طبیعت بکر و فرهنگ غنی آذربایجان گذراند و با زبان های فارسی و ترکی آشنا شد. شهریار تحصیلات خودرا در تهران ادامه داد و بعد از مدتی در مدرسه عالی طب مشغول به تحصیل شد، اما به سبب مشکلات عاطفی و مالی، درس را نیمه کاره رها کرد و به دنیای شعر و ادبیات بازگشت.
شهریار شاعری توانمند در سرودن انواع قالب های شعری بود، اما غزل های وی به سبب بیان احساسات عمیق و زبانی ساده و دلنشین، شهرت فراوانی یافت. شاهکار «علی ای همای رحمت» و منظومهٔ «حیدربابایه سلام» که به زبان ترکی آذری سروده شده، از معروف ترین آثار او هستند. در این منظومه، شهریار با زبانی ساده و صمیمی، به توصیف خاطرات کودکی و طبیعت زادگاهش پرداخته و همین مورد موجب محبوبیت بی نظیر آن در بین مردم شده است. او علیرغم مشکلات فراوان در زندگی شخصی، هیچ گاه از شعر دست نکشید و تا انتهای عمر به سرودن ادامه داد. شعر شهریار همیشه با مسایل اجتماعی، فرهنگی و مذهبی زمان خود پیوند داشت. وی در اشعارش به عشق، دین، میهن پرستی و عرفان پرداخته و به یکی از بزرگ ترین شاعران معاصر ایران تبدیل شد. شهریار در سال ۱۳۶۷ درگذشت و در آرامگاه مقبرة الشعرای تبریز به خاک سپرده شد. روز درگذشت او، ۲۷ شهریور، به پاس خدماتش به فرهنگ و ادب ایران، «روز ملی شعر و ادب پارسی» نام گذاری شده است.
استاد شهریار، شاعر پرآوازهٔ معاصر، بااینکه بیشتر از هر چیز با غزل های عاشقانه شناخته می شود، اما دیوان او همچون آینه ای تمام نما، ایمان عمیق و هویت شیعی او را بازتاب می دهد. دین و مذهب در شعر شهریار، یک موضوع فرعی و مقطعی نیست، بلکه همچون خون در رگ های کلام او جاری است. این جهان بینی دینی، ریشه در تربیت خانوادگی، هویت فرهنگی و زیست بوم مذهبی او دارد. شهریار، شاعری است که تمامی عرصه های زندگی و هنر خود را، از عاطفه و عشق تا اندیشه و حماسه، با نور ایمان و معنویت پیوند داده است.
برداشتی عارفانه از محبت
شهریار، بر خلاف خیلی از غزل سرایان، در تفکیک عشق زمینی و آسمانی، مرزهای متعارف را درنوردیده است. در غزلیات وی، این دو گونه عشق چنان در هم می آمیزند که کلامش رنگی از عرفان اصیل شیعی به خود می گیرد. دین در شعر عاشقانه شهریار، نه مانعی بر سر راه شوریدگی، بلکه مسیری برای پالایش روح و عروج به والاترین مراتب عشق تلقی می شود.
شاهد این مدعا، نگاه ویژه او به معشوق است که با صفات الهی توصیف می شود و عشق به وی، پلی برای اتصال به ذات حق می گردد. او زیبایی معشوق را تجلی جمال خداوند می داند و از ورای کالبد مادی، به تعالی روح نائل می آید. این رویکرد، نشانگر بینش ژرف شهریار به ماهیت عشق است که در نهایت به عرفان و توحید می رسد. در بادی امر، سخن از عشق زمینی به نظر می آید. اما در باطن، شعر شهریار می تواند اشاره ای عارفانه به از خودگذشتگی و ایثار در راه هدفی متعالی تر باشد که فراتر از عشق مادی قرار می گیرد و به کمال معنوی و قرب الهی رهنمون می گردد.
این نوع نگاه، مبین تأثیرپذیری شهریار از فلسفه وحدت وجود است؛ بدان معنا که هر جلوه ای از زیبایی و کمال در عالم هستی، پرتوی از صفات جمالیه و جلالیه حق تعالی است و عشق به این مظاهر، نردبانی برای رسیدن به معشوق ازلی است
جهان بینی دینی شهریار، بی گمان ریشه در تربیت خانوادگی و زیست بوم مذهبی او دارد. تبریز، خاستگاه این شاعر بزرگ، همیشه مهد عرفان و تشیع در ایران بوده است. پدر وی، از اهل فضل و تقوا بوده و این محیط فرهنگی و مذهبی، تاثیری عمیق بر ایجاد شخصیت و اندیشه شهریار گذاشته است. آشنایی عمیق او با مفاهیم قرآنی و تعالیم خاندان (ع) از دوران کودکی، در اشعارش به وضوح نمودار است. اشعار شهریار در مدح و منقبت ائمه اطهار (ع)، بخصوص امیرالمؤمنین علی (ع) و امام حسین (ع)، نمونه های بارزی از این ارادت قلبی و شناخت معرفتی اوست. این اشعار، فراتر از مدایح صرف، سرشار از شور و معرفت شیعی هستند.
شعر «علی ای همای رحمت»، شاهکار بی بدیل شهریار در ستایش امام علی (ع)، بازهم بعد از سال ها، پرنفوذترین اثر او در بین عامه مردم است. این شعر، علی (ع) را نه تنها یک انسان بزرگ، بلکه تجلی رحمت الهی و نشانه ای از خدا می داند.
علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را؟
که به ماسوا فکندی همه سایه ی هما را
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را
در این شعر، شهریار با زبانی ساده و سرشار از اخلاص، مفهوم عرفانی «عین الله» را به تصویر می کشد و ایمانش را بشکلی عمیق بیان می کند که برای هر خواننده ای قابل لمس است. در این شعر جاودانه، شهریار اوج ارادت و خاکساری خودرا در مقابل مقام شامخ امام علی (ع) به معرض نمایش گذاشته است. او خوشبختی و کمال هستی را مدیون امام علی (ع) می داند و ایشان را یکی از جلوه های آشکار آفریدگار بر روی زمین معرفی می کند. شهریار بر این باور است که شناخت حقیقی خداوند، جز از راه شناخت امام علی (ع) میسر نیست؛ گویی معرفت امام، کلید شناخت معرفت الهی است.
بیت معروف «برو ای گدای مسکین در خانه ی علی زن…» به زیبایی به آیه ولایت (آیه ۵۵ سوره مائده) و واقعه انگشتر بخشیدن امام علی (ع) در رکوع اشاره دارد؛ رویدادی که گواهی بر شایستگی بی بدیل آن حضرت برای جانشینی پیامبر (ص) است.
إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ: سرپرست و دوست شما فقط خدا و رسول اوست و مؤمنانی [مانند علی بن ابی طالب اند] که همیشه نماز را برپا می دارند و در صورتیکه در رکوعند [به تهیدستان] زکات می دهند.
در غزلی دیگر، شهریار با اشاره به بیت چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان، امام علی (ع) را تجسم کامل وفاداری، جوانمردی و پایبندی به عهد و پیمان معرفی می کند. این ابیات، روح پهلوانی و عهدشکنی ناپذیری آن حضرت را ستایش می کنند.
همچنین، شهریار در بیتی دیگر، ضمن اشاره به عظمت امام علی (ع) و عبارت نورانی «لا فَتی اِلاّ عَلی و لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار»، از نسبت دادن هرگونه غلو و گزافه گویی به ساحت ایشان ابراز بیزاری کرده و تاکید می کند که علی (ع) خود مظهر و تجلی حقیقت مطلق است.
اشعار عاشورایی
شهریار در اشعار عاشورایی خود، سوز و گداز عمیقی را به نمایش می گذارد. او با زبان فارسی و ترکی، به مرثیه سرایی برای شهدای کربلا پرداخته و مظلومیت آنها را فریاد می زند. شعر «شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین» از معروف ترین آثار او دراین خصوص است
شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین
روی دل با کاروان کربلا دارد حسین
از حریم کعبه جدش به اشکی شست دست
مروه پشت سر نهاد، اما صفا دارد حسین
می برد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم
بیش ازین ها حرمت کوی منا دارد حسین
پیش رو راه دیار نیستی، کافیش نیست
اشک و آه عالمی هم در قفا دارد حسین
بس که محمل ها رود منزل به منزل با شتاب
کس نمی داند عروسی یا عزا دارد حسین
رخت و دیباج حرم چون گل به تاراجش برند
تا به جایی که کفن از بوریا دارد حسین
بردن اهل حرم دستور بود و سرّ غیب
ورنه این بی حرمتی ها کی روا دارد حسین
سروران، پروانگان شمع رخسارش ولی
چون سحر روشن که سر از تن جدا دارد حسین
سر به قاچ زین نهاده، راه پیمای عراق
می نماید خود که عهدی با خدا دارد حسین
ایمان شهریار تنها به عشق به خاندان (ع) محدود نمی گردد، بلکه ریشه در آموزه های عمیق قرآنی و عرفانی دارد. شهریار به فراوانی از قصص قرآنی و روایی در اشعار خود بهره می برد. این تلمیحات، نشان دهندهٔ انس و الفت او با قرآن و متون دینی است.
دل مست جام وحدت حاجت به ذکر لب نیست
لا تقربوا الصّلوة اذ انتُمُ السکاریٰ
که از آیه «یَا أَیُّهَا الذین امنوا لا تقربوا الصَّلاةَ وَأَنتُمُ السکَاری» (نساء/۴۳) اقتباس شده است. همچنین که ملاحظه می شود، مصرع دوم بیت مذکور از آیه فوق با کوچک ترین تغییر یعنی با قرار دادن «إذ» به جای «و» حالیه، اقتباس شده است. زیبایی این بیت در آنجا آشکار است که شاعر به کمک اقتباس از این آیه شریفه اول تشیبه ضمنی انجام داده است. دوم ادعای خودرا با آوردن این آیه ثابت کرده است.
قل أعوذی که به آیات دلالست، قرآن
با منافق همه از فتنه ضلال انگیز است
در بیت فوق، نیز شاعر دو جمله یعنی قُل أعوذ را از سوره هایی که با چنین جملاتی شروع می شوند اقتباس و با افزودن «ی» این دو جمله را تبدیل به یک ترکیب نموده است
دین و مذهب در شعر شهریار، یک محور اصلی و بنیادین است که تمامی ابعاد فکری و هنری او را تحت الشعاع قرار داده است. او با تلفیق هنرمندانهٔ عشق، عرفان، و ایمان، به شعری دست یافته که همزمان، دل نشین، عمیق، و متعالی است. شهریار را میتوان شاعر دین و ایمان نامید که با زبان ساده و صمیمی، مفاهیم عمیق دینی را به گوش مردم رساند و قلوب آنها را با عشق به خدا و خاندان (ع) آشتی داد. او با اشعارش، نه تنها به غنای ادبیات فارسی افزود، بلکه بعنوان یک شاعر متعهد، به ترویج فرهنگ دینی و معارف خاندان (ع) نیز کمک شایانی کرد. به طور خلاصه روز درگذشت او، ۲۷ شهریور، به پاس خدماتش به فرهنگ و ادب ایران، روز ملی شعر و ادب پارسی نام گذاری شده است. شهریار بر این باور است که شناخت حقیقی خداوند، جز از طریق شناخت امام علی (ع) میسر نیست؛ گویی معرفت امام، کلید شناخت معرفت الهی است. شعر شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین از معروف ترین آثار او دراین خصوص است شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین روی دل با کاروان کربلا دارد حسین از حریم کعبه جدش به اشکی شست دست مروه پشت سر نهاد، اما صفا دارد حسین می برد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم بیش ازین ها حرمت کوی منا دارد حسین پیش رو راه دیار نیستی، کافیش نیست اشک و آه عالمی هم در قفا دارد حسین بس که محمل ها رود منزل به منزل با شتاب کس نمی داند عروسی یا عزا دارد حسین رخت و دیباج حرم چون گل به تاراجش برند تا به جایی که کفن از بوریا دارد حسین بردن اهل حرم دستور بود و سرّ غیب ورنه این بی حرمتی ها کی روا دارد حسین سروران، پروانگان شمع رخسارش ولی چون سحر روشن که سر از تن جدا دارد حسین سر به قاچ زین نهاده، راه پیمای عراق می نماید خود که عهدی با خدا دارد حسین ایمان شهریار تنها به عشق به خاندان (ع) محدود نمی گردد، بلکه ریشه در آموزه های عمیق قرآنی و عرفانی دارد.
منبع: persiblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب