روز اول ذی الحجه و آغاز نقش صعصعةبن صوحان در نبرد صفین؛
چرا منابع مطالعاتی چندانی درباره پیک خاص امیرالمومنین (ع) نداریم؟
پرسی بلاگ: صعصعةبن صوحان پیک خاص حضرت امیرالمومنین در نبرد صفین بود. حضرت به این صحابی خود اعتماد بسیار داشت. بجز کتاب وقعه الصفین و یک پژوهش در عصر جدید، منابع مطالعاتی دیگری درباره او نمی توان یافت.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: تاریخ اسلام سرشار از وقایع و رخدادهای مهم و عبرت آموز است. به باور خیلی از پژوهشگران می توان با غور در تاریخ به سلاح هایی برای فهم دوران معاصر مجهز شد. این میان شناخت منابع درباره تاریخ اسلام اهمیت بسیاری دارد و یکی از رسالت های مهم خبرنگاران کتاب نیز معرفی منابع مطالعاتی به مخاطبان است.
اما در منابعی چون «وقعه الصفین» اثر نصر بن مزاحم، «تتمة المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء» اثر شیخ عباس قمی، «توضیح المقاصد» اثر شیخ بهاالدین عاملی، «تقویم شیعه» اثر شیخ عبدالحسین نیشابوری و... اشاره شده که در روز اول ماه ذی الحجه حضرت امیرالمومنین امام علی بن ابی طالب (ع) در صفین نامه نگاری با معاویه را آغاز نموده و او را موعظه فرمودند. حضرت (ع) و سپاهیانش دو روز قبل به صفین رسیده بودند.
پیک خاص حضرت امیر(ع) برای این نامه نگاری صعصعة بن صوحان بود. صعصعة از اصحاب خاص حضرت بود و بسیار مورد وثوق ایشان. وی در سه نبرد مهم جمل، صفین و نهروان شرکت داشت. یکی از خاصیت های شخصیتی صعصعه در سخنوری او بود و حضرت (ع) نیز بنا بر این او را به عنوان پیک ویژه خود برای بردن پیام هایش به دشمنان استفاده می کرد. صعصعه نیز با بهره گیری از مهارتش در سخنوری، در گفت وگوهای خود با معاویه به خوبی توانست با دلیلهای بسیار و برهان های قاطع حقانیت حضرت را اثبات کند. از حضرت امام جعفر صادق (ع) نقل است که صعصعة بن صوحان از معدود افرادی است که توانست به معرفت واقعی امام علی (ع) نائل شود و آن گونه که شایسته این امام است او را بشناسد.
روایت های وی از جنگ صفین به سبب پیک بودن او و مشاهده هایی که از سپاه خصم داشت و گفت وگوهایی که با معاویه و سران لشگر شام کرد، از اهمیت ویژه ای برخوردارست. صعصعة از مخالفان خلیفه سوم در کوفه بود و بنا بر این نیز او صعصعة را به همراه برخی از اعضای خانواده همچون برادرش زید بن صوحان به شام تبعید کرد.
صعصعة به قدری نزد حضرت (ع) مورد وثوق بود که جناب ایشان او را بر وصیت خود شاهد گرفت. وی در تشییع پیکر حضرت نیز شرکت داشت و بسیار گریه کرد و خاک بر سر خود ریخت و نوحه خواند و از فضیلت حضرت امیر(ع) گفت. در نبرد صفین نیز به شهادت منابع فرمانده قبیله عبدالقیس کوفه بود و بعد از بستن آب توسط معاویه حضرت او را برای مذاکره نزد معاویه فرستاد. صعصعة در نبرد نهروان نیز پیک حضرت (ع) بود برای نصیحت خوارج.
اما یکی از منابع جذاب و مهمی که شناخت ما را از حضرت امیرالمومنین (ع) بالا می برد اثر مهمی است با نام «وقعة صفین». در این کتاب همین طور به رویداد شگفت انگیزی اشاره شده که سیرت راستین خیلی از پیروان حضرت را افشا می کند. پیروانی که موجب شدند تا این قهرمان اعجاب انگیز نتواند برنامه های خودرا به پیش ببرد و در نهایت کار به شهادتش بکشد.
«وقعة صفین» نوشته نَصْر بن مُزاحم بن سَیّار مِنْقَری، از معدود تک نگاری های بجای مانده درباره جنگ عظیم صفین است. خاصیت این کتاب در دقت مؤلف در بیان حوادث صفین حتی در جزیی ترین امور است. نویسنده این کتاب از مورخان شیعی اهل عراق در قرن دوم هجری است. از نظر طبقه راویان، برخی او را در ردیف ابومخنف (نویسنده کتاب مقتل الحسین) شمردهاند و شیخ طوسی نیز او را از اصحاب امام باقر (ع) دانسته است.
شیوه این اثر، مانند دیگر آثار معمول در این دوره، حدیثی است و امتیاز آن، روایت کردن با دو یا سه واسطه از کسانی است که خود در جنگ صفین حضور داشته اند و از آنجائیکه این اثر در مکتب تاریخ نگاری عراق تدوین شده، سلسله اسناد بیشتر روایات آن به رجال و راویان شیعی مانند اصبغ بن نباته، حارث بن حصیرة ازدی، صعصعة بن صوحان، جابر بن یزید جعفی منتهی می شود. باید اشاره نمود که روایت های نصر از «صعصعة بن صوحان» در این کتاب اهمیت خاصی دارد و دلیل این اهمیت هم به سبب شخص صعصعه است.
همانطور که اشاره شد نصر به سبب روایت جنگ از راویانی چون صعصعة بن صوحان توانسته دقت زیادی در جزییات جنگ داشته باشد. همین طور نصر بن مزاحم به سبب گرایش خاص خود به علی (ع)، خطبه هایی از آن حضرت را نقل کرده و به خیلی از امور اجتماعی و فرهنگی خصوصاً نظامی پرداخته است. او گاه چنان دقیق به گزارش تاکتیک های جنگی و روانی، شیوه آرایش سپاه، رجزها، هجوها و سوگواری ها و تصویر پردازی از جامه ها، اسلحه ها، آلات جنگی، وصف اسب ها و… می پردازد که گویی خود از نزدیک آن نبرد را مشاهده کرده و از سپاهیان امیرالمومنین بوده است.
کتاب «وقعه الصفین» در هشت بخش تدوین و در این بخش ها از لحظه ورود امیرالمومنین به کوفه بعد از پیروزی در جنگ جمل تا انتهای کارزار صفین روایت شده است. عناوین بخش های هشتگانه کتاب به این شرح است: «پیام ها، گفت وگوها و نامه ها»، «رایزنی ها و چاره جویی ها»، «بسیج، حرکت، درگیری و اعلان جنگ»، «پیکار اصلی و دلاوری ها»، «شدت پیکار و لحظات خطرناک»، «در گیراگیر نبرد»، «پیروزی سپاه علی» و «داوری: نیرنگ عمرو بن عاص».
از جذاب ترین بخش های این کتاب روایت رجزهای دو سپاه است. این رجزها که با دقتی مثال زدنی توصیف شده اند، تصویر دقیقی از اندیشه جنگاوران آن دوران به دست می دهد. رجزهای سپاهیان شام همه ناظر بر خوی جاهلی است اما رجزهای نزدیکان امام علی به ویژه رجزهای مالک اشتر نخعی از خوی و اندیشه ای اسلامی حکایت می کند. حتی تعدادی از سلحشوران سپاه کوفه در این جنگ رجزهای جاهلی می خواندند که حضرت امیر (ع) آنها را از این کار برحذر می داشت.
این کتاب باارزش در چند نوبت به فارسی برگردان شد. اولین بار در سال ۱۳۴۵ هجری قمری شیخ محمد مهدی مسجد شاهی آنرا با عنوان «سُندُس و اِستَبرَق» بصورت چاپ سنگی در اصفهان منتشر نمود. همین طور در سال ۱۳۶۴ هجری شمسی نیز ترجمه ای از این کتاب با عنوان «واقعه صفین در تاریخ» به قلم کریم زمانی (صاحب کتاب شرح جامع مثنوی) توسط انتشارات مؤسسه خدمات فرهنگی رسا در تهران منتشر گردید.
اما مشهورترین ترجمه از این کتاب با عنوان «پیکار صفین» به قلم پرویز اتابکی است. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۶۶ با شمارگان سه هزار نسخه، ۸۲۰ صفحه و بهای ۳۴۰ تومان توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (که نامش بعدها به انتشارات علمی فرهنگی تغییر پیدا کرد) در دسترس مخاطبان قرار گرفت. در ادامه نیز دو چاپ دیگر از این ترجمه توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر گردید.
درباره صعصعة بن صوحان منابع تخصصی چندانی در دسترس نیست و پژوهشگران تاریخ با بی اعتنایی از این یار وفادار و موثر حضرت امیر (ع) گذشته اند. در سال ۱۳۹۵ کتاب «زید و صعصعة پسران صوحان» به قلم کامران محمد حسینی توسط نشر مشعر در ۱۳۶ صفحه منتشر گردید. نویسنده در این کتاب مختصری از زندگی زید و صعصعة را بیان کرده و در ادامه زیارتگاه های منسوب به آنان را به مخاطبان معرفی کرده است. بجز این دیگر نمی توان منبعی اختصاصی درباره صعصعة بن صوحان را به مخاطبان معرفی نمود.
منبع: persiblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب