در برنامه سوره بحث شد؛
چرا حکیمی به وصیت شریعتی عمل نکرد؟
به گزارش پرسی بلاگ اسفندیاری، تاریخ نگار کشورمان اظهار داشت: دلیل این که حکیمی به وصیت شریعتی که گفته بود آثار مرا تصحیح کن عمل نکرد این بود که ایشان میگفت من در آثار دکتر شریعتی اشتباهی که شخصیت شکن باشد ندیدم.
به گزارش پرسی بلاگ به نقل از روابط عمومی برنامه سوره، در نخستین قسمت بعد از ویژه برنامه فصل بنی امیه، به مناسبت درگذشت محمدرضا حکیمی، کارنامه الهیاتی و اجتماعی وی با حضور محمد اسفندیاری، اسلام پژوه، تاریخ نگار، کتابشناس و سرپرست دانشنامه امامت بررسی گردید.
دیانی در ابتدای برنامه از اسفندیاری پرسید که چرا محمدرضا حکیمی برای محمد اسفندیاری مهم است؟
اسفندیاری پاسخ داد: من در مقابل هیچ شخصیتی فقط بخاطر جایگاه علمی سرتعظیم فرود نمی آورم، علاوه بر جایگاه علمی باید فرد یکسری فضایل اخلاقی هم داشته باشد تا در مقابل او سرتعظیم فرود آوردم. این خصوصیت ها را مرحوم حکیمی داشت. به یاد دارم قبل از انقلاب وقتی نوجوان بودم دو سه کتاب از مرحوم حکیمی خوانده بودم ولی هنوز خیلی مورد توجه من نبود تا این که پس از انقلاب ایشان سلسله درسگفتارهایی درباره الحیات در قم داشت ولی من همچنان خیلی به انها توجه نداشتم تا این که ایشان یکسری سلسله مباحث در یکی از روزنامه های آن زمان شروع کرد که در یکی از آنها مختصری از زندگی نامه ش را گفت و همان مختصر زندگی نامه سبب شد که من به ایشان توجه کنم. این مختصر زندگی نامه چنین بود: من وقتی کودک بودم با این که در خانواده مرفهی زندگی می کردم شبها وقتی می خواستم میخوابم به فاصله طبقاتی میان فقرا و پولدارها فکر می کردم. مرحوم حکیمی در ۱۲ سالگی وارد حوزه علمیه مشهد می شود و در ۱۳ سالگی آغاز به خواندن اشعار الفیه میکند و اینطور که می گوید این اشعار را در مناطق زاغه نشین ها می خوانده است. یا مثلاً در قسمتی دیگر از زندگی نامه شان نوشته اند که وقتی به کلاس درس شیخ مجتبی قزوینی میرفته است در راه فکر می کرده که نانوا و سبزی فروش و قصاب همگی برای او کار می کنند پس او هم باید درسی بخواند که به درد آنها بخورد. من این برش ها از زندگی ایشان را که خواندم به شخصیت ایشان علاقمند شدم.
وی در پاسخ به سوال دیگر دیانی که پرسید حکیمی جزوکدام دسته از اندیشمندان قرار دارد توضیح داد: من دانشمندان مسلمان را دو دسته می کنم؛ کهن گرایان ونوگرایان. هرکدام از اینها به دوبخش تقسیم میشوند. کهن گرایان بیشتر به سنت و گذشته توجه دارند و بیش از اندازه محافظه کار هستند. کهن گرایان خود به دو بخش سنت گرایان و واپس گرایان تقسیم می شوند که از آنها می گذرم. اما نوگرایان هم به دو دسته اصلاح طلبان دینی و روشنفکران دینی تقسیم می شوند که بنده محمدرضا حکیمی را جزو اصلاح طلبان دینی می دانم. روشنفکر دینی هم نگاه درون دینی دارد و هم نگاه برون دینی مثل دکتر شریعتی و مهندس تاجر اما اصلاح طلبان دینی دغدغه های برون دینی ندارند و بیشتر نگاه درون دینی دارند.
اسفندیاری اضافه کرد: نمی توان از مرحوم حکیمی حرف زد و از مکتب تفکیک سخن نگفت. از منظر مرحوم حکیمی پیروان این مکتب معتقدند که سه راه معرفت وجود دارد؛ دین، فلسفه و عرفان. محصول این سه راه معرفتی یکی است ولی مسیرهایشان باهم فرق دارد. این مکتب منکر فلسفه اسلامی نیست ولی قائل به فلسفه از دین است ولی نمی خواهد فلسفه تعطیل شود. از طرفی دیگر به قول جریان اخباری ها پس از ائمه اطهار، باب عقل بسته شده است. برپایه تعریف که مورد توافق اغلب فلاسفه است، فلسفه دانشی است که در آن با روش عقلی از موضوعات کلی بحث می شود. برپایه این تعریف من دوسوال از پیروان نظریه تفکیک دارم؛ اول آیا شما با روش عقلی موافقید یا خیر؟ که علی القاعده میگویند موافقیم. دوم این که آیا با بحث درباره موضوعات کلی هم موافقید؟ که جوابشان برای این سوال هم مثبت است. پس با چه مخالفند؟ با فلسفه موجود، حکمت متعالیه، فلسفه ملاصدرا و... مخالفند. درواقع نزاع تفکیکی ها، نزاع با اصل فلسفه نیست نزاع یک نوع فلسفه با نوع دیگری از فلسفه است. گرایش و تمایل اهل تفکیک بیشتر به سمت فلسفه ابوعلی سینا و مشا است. تاکید پیروان تفکیک این است که حتما از معارف خاندان علیهماالسلام استفاده کنند.
این تاریخ پژوه افزود: کاری که مرحوم حکیمی انجام داده این است که به جای این که درباره فضائل خاندان کتاب بنویسد درباره معارف خاندان کتاب نوشته است. به این علت که بیشتر کتابهایی که درباره فضائل ائمه می نویسند تکراری می باشد اما مرحوم حکیمی به خاطر پاسخ به نیازهای زمانه روی معارف خاندان انگشت می گذارد که نمونه اعلای آن «الحیات» می شود.
اسفندیاری در ادامه اظهار داشت: یکی از خوشنامی های حکیمی این است که وقتی نام او می آید، تداعی «عدالت» می شود. به عقیده ایشان، دین دو هدف عمده دارد و پیامبران برای این دوهدف آمدند؛ برای عبادت خدا و عدل علوی. آقای حکیمی روی این دو مبحث خیلی تاکید داشتند. به عقیده مرحوم حکیمی رابطه مال و انسان پنج شکل دارد؛ مسکنت و هیچ نداشتن، فقر (که یک پله از مسکین بودن بالاتر است.)، غنای کفافی (در حد کافی و وافی داشتن)، غنای وافر و غنای تکاثر. آقای حکیمی بارها می گفتند که جامعه اسلامی، جامعه ای است که در آن مقتضیات رشد انسان موجود و موانع رشد انسان مفقود باشد. جامعه اسلامی موظف است که مسکین و فقیر را به غنای کفافی برساند. به عقیده ایشان جامعه اسلامی و امام زمانی، جامعه ای است که زندگی مردم برپایه هم ردیف بودن و هم رتبه بودن است اما در عصر غیبت جامعه باید همه طبقات حدودا بهم نزدیک باشند. در اینجا دو اشکال به آقای حکیمی گرفتند که در ادامه به آن می پردازم؛ اول این که می گویند ایشان تحت تأثیر سوسیالیسم، مارکسیسم و طرز تفکر چپ بود. بنده چند پاسخ به این ایراد دارم: اول این که آقای حکیمی وقتی هنوز به بلوغ فکری و انتخاب راه نرسیده بود دغدغه عدالت داشت درصورتیکه اشاره کردم از کودکی دغدغه عدالت خواهی داشته است. دوم این که پس از فروپاشی مارکسیسم، آقای حکیمی باز هم از عدالت حرف زدند. اشکال دیگری که به ایشان وارد می کنند این است که می گویند آقای حکیمی کلی گویی کرده است و برنامه نداده است؛ پاسخ بنده این است که بله ایشان برنامه نداده چون کارشناس اقتصادی نبوده است. برنامه را باید کارشناس اقتصادی بدهد. اگر اهداف دین با احکام دین تزاحم داشته باشد بدانید که در استنباط احکام دین گرفتار مشکل شدید. علاوه براین، کار دین این نیست که برنامه دهد بلکه باید ارزش ها را بگوید.
مصطفی زالی در ادامه این برنامه به صورت تلفنی به برنامه پیوست و اظهار داشت: من فکر می کنم نسبت به استاد حکیمی افراط و تفریط های زیادی داریم. وقتی از «عدالت اجتماعی» حرف میزنیم این پروژه در پیوند با دولت معنا پیدا می کند به معنای تأمین معاش تمامی آحاد جامعه از راه فرصت های اقتصادی بعنوان یک التزام حاکمیتی. این مساله به صورت خاص در بین شیعیان به سبب تجربه حاکمیتی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مرحوم حکیمی در کتاب «الحیات» به خصوص جلد سوم تا ششم تلاش می کنند با تتبع در منابع روایی و گردآوری روایات خطوط کلی پیرامون اقتصاد اسلامی ترسیم و به یکسری شاخصهای هنجاری برای اقتصاد اسلامی برسند و به بیان دیگر مفروضات هنجاری یک علم اقتصاد را استخراج کنند.
وی اضافه کرد: مهم ترین تأثیر مرحوم حکیمی بر پروژه عدالت خواهی معاصر این بود که نشان داد که مجموعه وسیعی از روایات داریم که اگر بتوانیم اینها را کنار هم قرار دهیم می تواند به استنباط های راهگشایی در بحث عدالت اجتماعی منجر شود.
محمد تقی سبحانی دیگر میهمان تلفنی این برنامه بود در مورد خصوصیت های مرحوم حکیمی با دیانی گفتگو نمود. وی اظهار داشت: من معتقدم که دیدگاه الهیاتی مرحوم حکیمی دو خصوصیت ممتاز داشت؛ اول اعتقاد به استقلال معرفتی قرآن کریم و منابع وحیانی. به عقیده ایشان درحوزه ادیان ما باید براین باور باشیم که معارف از نظر نظام معرفتی و بنیادهای فکری و رویکرد و روش شناسی از انچه بشر در تاریخ تفکر خودش بوجود آورده متفاوت می باشد. البته این تفکیک اصلا به مفهوم نفی نظرپردازی و اندیشه ورزی در بیرون حوزه وحی نیست. ازاین رو کسی که میخواهد فهم دینی داشته باشد باید این رویکرد استقلالی تعقل و استناد بپذیرد. ایشان اعتقاد دارد که الهیات استقلالی وحی مبتنی بر تعقل است. نکته دوم استناد است که باید به وحی و معارف دینی این منابع را استناد کرد و در همینجاست که مرحوم حکیمی، اجتهاد را بعنوان تنها راه مواجهه با وحی و فهم متون دینی می داند.
وی اضافه کرد: شاخص دوم الهیاتی ایشان نگاه کاربردی و عینی به عرصه دین و فهم الهیاتی است. یعنی در مقابل نگاه هایی که الهیات را یک مقوله نظری و اندیشه ای می دانند، دین برای انسان و توسعه اجتماعی است. چیزی که ما امروز از آن بعنوان الهیات کاربردی می شناسیم. ایشان اصرار داشتند که تمام مقولات دینی را به انسان و تکامل انسان و رسیدن انسان به نقطه های متعالی بدانیم از این جهت که برعدالت، آزادی ومقولات انسانی تاکید میکنند.
در بخش پایانی برنامه اسفندیاری اظهار داشت: اقای حکیمی، دکتر شریعتی را از دیرباز می شناخت چون دکتر شریعتی در درفتر کانون نشر حقایق اسلامی استاد محمد تقی شریعتی بود و اقای حکیمی ایشان را می شناخت. شریعتی پس از اینکه از فرانسه برگشت برای یکی از کتابهای حکیمی هم مقدمه ای نوشته بود. در یکی از خاطرات مرحوم حکیمی امده است: «در یکی از گپ و گفتهایشان با دکتر شریعتی در زمان شاه از ایشان پرسیدند که خب حالا هم اکنون ما در زمان شاه چه نماییم نسخه شما چیست؟ دکتر شریعتی جواب دادند: ما خانه علی (ع) و فاطمه (س) را داریم و من پس از شنیدن این حرف میخواستم پرواز کنم. چون میترسیدم که شریعتی فرانسه رفته، کمونیست شده باشد اما دیدم که نه اتفاقا بیشتر تصلب در دین پیدا کرده است.» دکتر شریعتی چندماه پیش از مرگش وصیت کرده که آثارش را محمدرضا حکیمی تصحیح کند و نکته جالبتر این که خطاب به ایشان گفته با آثار من هرکاری میخواهی بکن یعنی دست آقای حکیمی را تا این حد باز گذاشت. برای همین هم آقای حکیمی سالها اجازه انتشار آن وصیت نامه را بخاطر تواضع و فروتنی نمی داد. دلیل این که شریعتی آقای حکیمی را برگزیده بود این بود که ایشان را بعنوان منتقد قبول داشت اما این که چرا حکیمی به این وصیت عمل نکرد این بود که ایشان گفت من در آثار دکتر شریعتی اشتباهی که شخصیت شکن باشد ندیدم.
منبع: پرسی بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب