غلامی مطرح كرد؛
بدفهمی ها درباره علوم انسانی اسلامی فراوان است
به گزارش پرسی بلاگ حجت الاسلام غلامی اظهار داشت: بدفهمی ها درباره علوم انسانی اسلامی فراوان است. چه بسا بخشی از بدفهمی ها ناشی از ضعف ما در بیان مقصودمان از علوم انسانیِ اسلامی باشد.
به گزارش پرسی بلاگ به نقل از مهر، نشست تخصصی چشم انداز تکامل و اثربخشی علوم انسانی اسلامی در ایران، یکشنبه ۵ تیرماه ۱۴۰۱، با سخنرانی سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا غلامی، در تالار فارابی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شد که در آن، به تبیین ۱۲ سوءتفاهم مهم رایج درباره علوم انسانی اسلامی پرداخت.
متن سخنرانی غلامی در این جلسه به شرح زیر است:
«بسم الله الرحمن ارحیم، الحمدلله رب العالمین، الصلاه و السلام علی رسول الله و علی آله الطیبین الطاهرین و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین.
سلام عرض می کنم خدمت حضار گرامی، محققین و دانش پژوهان ارجمند. جا دارد از برادر گرامی جناب آقای دکتر موحد ابطحی به خاطر طراحی و اجرای این نشست کمال تشکر را داشته باشم. همانطور که استحضار دارید، مبحث بحث بنده در این جلسه سو تفاهمات موجود در باب علوم انسانی اسلامی می باشد. در این بحث ابتدا سه نکته و از باب مقدمه عرض می کنم و سپس بحث اصلی را در چارچوب سیزده مطلب تقدیمتان خواهم کرد.
نکته اول از باب مقدمه، این است که بدفهمی ها درباره علوم انسانی اسلامی فراوان است. چه بسا بخشی از بدفهمی ها ناشی از ضعف ما در بیان مقصودمان از علوم انسانیِ اسلامی باشد؛ در عین حال، نمی توان سهم بالای عدم مطالعه دقیق منابع، بی اعتنایی به سنت گفتگو و از همه مهم تر تأثیرپذیری شدید از ژورنالیسم سیاسی را در این بدفهمی ها در نظر نداشت.
نکته دوم اینکه، برای کسانی که اسلام اجتماعی را قبول ندارند؛ برای کسانی که به اثر شفابخش دستگاه فکری اسلام در برخورد با مسائل فردی و اجتماعی بی اعتقاد هستند، و یا برای افرادی که معتقدند که برای پیشرفت می بایست از فرق سر تا ناخن پا غربی شد، علوم انسانیِ اسلامی نه تنها ایده مقبولی نیست بلکه باید با آن مقابله نمود. در این جهت، نباید نقش این افراد را در رواج بدفهمی ها، یا دروغ پردازی درباره علوم انسانیِ اسلامی نادیده گرفت.
نکته سوم بعنوان مقدمه اینکه، نظر بنده بعنوان یک طلبه و دانشجوی کوچک، درباره مفهوم و شاکله دستگاه علوم انسانیِ اسلامی، با نظر برخی از دوستانی که به دنبال طرح و عینیت بخشی به علوم انسانی اسلامی هستند یکسان نیست. از طرف دیگر، نه فقط نظرات این حقیر در این ساحت، روشن اندیشانه و بر خلاف تفکرات متحجرانه در حوزه و دانشگاه است، بلکه نظر من در سالهای قبل با تطور و تکامل روبرو بوده و ان شاء الله همچنان خواهد بود. از این منظر، شاید برخی از طرفداران علوم انسانیِ اسلامی نظرات بنده در باب این علوم را قبول نداشته باشند یا بر عکس، من نظر آنها را قبول نداشته باشم.
***
بعد این سه نکته مقدماتی، بنا دارم به دوازده سو تفاهم مهم درباره ایده خودم درباره علوم انسانیِ اسلامی بپردازم.
یکم. یکی از سو تفاهمات شایع، این تصور است که ایده علوم انسانیِ اسلامی به دنبال تغییر تعریف علوم انسانی یعنی توصیف، تبیین و پیشبینی حقیقت ها و پدیده های اجتماعی، و تقلیل علوم انسانی به حکمت نظری و عملی است که در این صورت علوم انسانی به مجموعه ای از تجویزات عقلی و اخلاقی تبدیل خواهد شد؛ البته امکان دارد از برخی دیدگاه ها درباره علوم انسانی اسلامی چنین برداشتی بتوان داشت اما از نظر بنده، علوم انسانیِ اسلامی عبارت است از تبیین، توصیف و پیشبینی حقیقت ها و پدیده های اجتماعی در ذیل جهان بین الهی و کاربست متدلوژی و منابع معرفتی جامع و متعامل شامل عقلی، دینی و علمی. البته از چنین علمی، تجویز هم متولد خواهد شد کما این که از علوم انسانی غیر اسلامی هم تجویز متولد می شود، هر چند جنس تجویزات در همه جا یکسان نیست.
دوم. سو تفاهم رایج دیگر، کنار گذاشتن علوم تجربی و تفسیری یا ریاضیات، [من بین سه ساحت منابع معرفت، علم و متدلوژی تفکیک قائل می شوم] و بسندگی به آیات و روایات در علوم انسانیِ اسلامی است. همانطور که اشاره داشتم، ایده علوم انسانی اسلامی بر مبنای بنیادهای فکری خود، به دنبال شکستن انحصار از عرصه منابع و متدلوژی های قابل استفاده در علوم انسانی، و ایجاد یک دستگاه متعامل برای حضور و تعامل هدفمند و منطقی همه منابع و متدلوژی های مفید و معقول در ساحت علوم انسانی است. من جزئیات این دستگاه را در نظریه ای به نام "نظریه منطقه بندی علوم انسانی" تشریح کرده ام. بنابراین، نه تنها در علوم انسانیِ اسلامی علوم تجربی، تفسیری و ریاضیات کنار گذاشته نمی شوند بلکه قلمرو وسیعی به آنها البته در کنار سایر قلمروها داده می شود با این نکته اضافی که قلمروهای متعدد با همدیگر ارتباط، تعامل و هم افزایی هم خواهند داشت.
سوم. سو تفاهم بعدی، تصور کنار گذاشتن آموزش و تحقیق درباره نظرات غیر اسلامی و قطع رابطه علمی با دنیا از جانب طرفداران علوم انسانیِ اسلامی است. به نظر من، کسانی که چنین دیدگاهی دارند، اصولاً با دأب اسلام در برخورد با اندیشه ها، فرهنگ ها و تمدن های دیگر بی خبرند. اسلامی که این همه بر روی لزوم کسب علم از سراسر دنیا حتی دنیای کفر و نفاق تاکید دارد، و از تأکیدات اسلام، بوی وجوب استشمام می شود، چگونه می تواند ارتباط علمی خویش را با دنیا قطع کند؟ بر خلاف این تصور نادرست، شکل گیری علوم انسانی اسلامی با قرائت بنده، نه تنها باب آموزش و تحقیق درباره نظریات غیر اسلامی در علوم انسانی را مسدود نخواهد کرد، بلکه این باب را البته با رویکرد انتقادی، گشوده تر هم خواهدنمود. همانطور که ملاحظه می فرمایید، نقطه کانونی دراین زمینه، رویکرد انتقادی است، چیزی که امروز در بخش مهمی از پیکره علوم انسانی در دانشگاه ها غایب است یا ظرفیت آن وجود ندارد.
چهارم. یک سو تفاهم هم برمی گردد به این ادعا که علم یک پدیده جهان شمول است و علوم انسانیِ اسلامی جهان شمولی را انکار می کند. من در پاسخ عرض می کنم که اولاً، علوم انسانیِ اسلامی فطرت بنیان است و از این حیث می تواند در حد مناسبی جهان شمول تلقی شود. یعنی تبیین های آن برای جهان غریب نیست. ثانیاً، هیچیک از منابع معرفتی و متدلوژی های مورد قبول در علوم انسانیِ اسلامی از دایره عقل خارج نیستند. حتی وحی هم به صورت کلان بوسیله عقل اثبات پذیر است. ثالثاً، علوم انسانی برای توصیف، تبیین و پیشبینی جوامع شکل یافته است و خصوصیت های خاص برخی جوامع مانند جوامع اسلامی، اقتضای آنرا دارد که علوم انسانی رایج در آن جوامع از قابلیت فهم آن جوامع و پیچیدگی های آن برخوردار باشند؛ بنابراین، هیچ اشکالی ندارد که در جهان، در کنار وجود مشترکات در علوم انسانی های متعدد که اندک هم نیست، علوم انسانی های خاص مانند علوم انسانیِ اسلامی شکل پیدا کند. دقت داشته باشید، بنده با وجود علوم انسانیِ جهانی [نه غربی]، بر مبنای مشترکات و اجماع علما مخالف نیستم و چه بسا وجود آن در جهانی که از آن به دهکده ای کوچک تعبیر می نماییم اجتناب ناپذیر می دانم اما لااقل در کنار علوم انسانیِ جهانی باید علوم انسانی های خاص را به رسمیت شناخت.
پنجم. سو تفاهم دیگر، این تصور رایج است که همه مدعیان علوم انسانیِ اسلامی فاقد فهم و درک عمیقی نسبت به غرب و علوم انسانی غربی هستند. اصولاً سنجش فهم و درک دیگران درباره تحولات غرب و علوم انسانی غربی ممکن نیست و تابحال ترازویی دراین زمینه ساخته نشده است. هر کسی می تواند دیگران را به فقدان فهم عمیق غرب متهم کند. حتی این افترا را میتوان به دانشمندان غربی هم وارد ساخت که مثلا فلان متفکر غربی، نظر متفکر غربی دیگر را درست درک نکرده است. علاوه بر این، دیگر گذشت دوره هایی که زبان دانی محدود به عده خاصی بود یا سفر به غرب و تحصیل در دانشگاه های غربی تنها نصیب قلیلی از اساتید دانشگاه و حوزه می شد. فضای مجازی و ارتباطات وسیع علمی، و بهره گیری به لحظه از جدید ترین منابع را هم باید در نظر داشت. بنابراین من فکر نمی کنم ناآگاهی از غرب و علوم انسانی غربی، نقد واردی به اصحاب علوم انسانیِ اسلامی باشد هر چند نمی توان منکر این حقیقت شد که احتمال دارد برخی از طرفداران علوم انسانی اسلامی، درک عمیق و درستی از علم بالمعنی المطلق و علوم انسانی متداول نداشته باشند.
ششم. سو تفاهم بعدی تصور گرفتن آزادی فکر و تنوع و تکثر اندیشه ها در صورت شیوع علوم انسانی اسلامی در دانشگاه ها است. البته شکل گیری این تصور با ملاحظه تاریخ علم و مسیحیت چندان عجیب نیست؛ با اینحال عرض می کنم که در تفکر اسلامی، آزاداندیشی اساس دین است و آن دینداری ای مقبول است که مولود تحقیق و خردورزی آزاد باشد. با این وصف، من نه تنها وجود تنوع و تکثر در درون گستره فکر و اندیشه اسلامی را طبیعی می دانم بلکه در علوم انسانیِ اسلامی که دانش درجه ۲ اسلامی شمرده می شود، این تکثر فکری را اجتناب ناپذیر قلمداد می کنم. دو نکته نباید درباره علوم انسانیِ اسلامی هیچگاه فراموش شود. یک. علوم انسانی سطحی از نسبیّت را داراست و قطعیت در این علوم درّی نایاب است. دو. علوم انسانی اسلامی مقدس و غیر قابل نقد و خدشه نیست. به بیان واضح تر، علوم انسانیِ اسلامی هم نقدپذیر است و هم گرفتار تطور می شود. از این گذشته، همانطور که اشاره کردم، شیوع علوم انسانیِ اسلامی با قرائت حقیر، به منزله بستن باب آموزش و تحقیق نظریات دیگر نیست و بنابراین هر کسی اجازه دارد (البته در حیطه نظر نه عمل) متناسب با علایق و تمایلاتش نظرگاه متفاوتی از سایرین داشته باشد حتی اگر با اساس علوم انسانی اسلامی مغایر باشد.
هفتم. یکی دیگر از سو تفاهمات، تصور حاکم شدن حوزه های علمیه بر علوم انسانی و به حاشیه راندن دانشگاه هاست. در پاسخ به این سو برداشت باید نکاتی را خدمتتان عرض کنم: اولاً طی سه دهه اخیر، در زمینه علوم انسانی بین محیط حوزه و دانشگاه نزدیکی زیادی پدید آمده است؛ ضمن آنکه در طول سالهای قبل شمار کثیری از حوزویان در دانشگاه ها و با استانداردهای دانشگاهی تحصیل کرده اند و الان بعضی از آنان در کسوت استادی دانشگاه قرار دارند و خیلی طبیعی است که اجازه داشته باشند برای آینده دانشگاهی که در آن با دیسیپلین های دانشگاهی و نه حوزوی، مشغول به فعالیت هستند دغدغه داشته باشند. مشابه این شرایط در دانشگاه های مهم غربی مانند آکسفورد و هاروارد هم قابل مشاهده می باشد که تا دهه های متوالی بخش قابل توجهی از استادان آن کشیش بودند و هنوز هم البته کمتر از قبل، هستند. اصولاً بین دین و جامعه رابطه تنگاتنگ و غیر قابل انکاری هست و همین مساله باعث می شود که حوزه و دانشگاه در مبحث علوم انسانی صاحب مرزهای مشترک باشند. با این وجود، من تصور می کنم به جای "من قال" به "ما قال" دقت کنیم و صرف نظر از نام و لباس، ببینیم روحانیونی که مانند من وارد ساحت دانشگاه شده اند، چه دیدگاهی دارند و دیدگاه آنها بر مبنای اصول علمی چه ارزشی دارد؟
هشتم. سو تفاهم دیگر، این تصور است که علوم انسانیِ اسلامی، حامل یک رویکرد قوی ایدئولوژیک به علوم انسانی متناسب با اهداف انقلاب و نظام اسلامی است. اولاً، این گونه نیست. اگر کسی فاکتی در باب خروج علوم انسانی اسلامی از مدار عقل به نفع نظام دارد ارائه نماید. علوم انسانی اسلامی در یک فضای طبیعی و آزاد شکل گرفته و تدریجاً درحال رشد است. ثانیاً، باید قبول کرد که بعد از انقلاب اسلامی، یک دیسکورس و پارادیم متفاوتی در ایران شکل گرفته و بخش مهمی از مردم خواهان پیشرفت و تمدن اسلامی هستند. همین کافی است که در اتمسفر انقلاب اسلامی بر روی اهمیت و لزوم شکل گیری ایده علوم انسانی و اسلامی به مثابه مغزافزار پیشرفت و تمدن اسلامی تاکید شود و این تاکید به منزله ایدئولوژیک بودن علوم انسانی اسلامی نیست. اگر قرار بر زدن برچسب ایدئولوژیک بر علوم باشد، به همه علوم به بهانه ای میتوان چنین برچسبی را زد. همانطور که اشاره کردم، مهم این است که ما در علوم انسانی اسلامی خویش را صد در صد ملتزم به عقل ورزی می دانیم.
از سوی دیگر، نباید نقدهای جدی ای که در جامعه اسلامی ما به علوم انسانی غربی وارد شده است را به فراموشی سپرد. این نقدها کفایت می کند که ایده دگرگونی علوم انسانی به نفع دستگاه فکری اسلامی متولد شود. مهم ترین نقدها به علوم انسانی غربی عبارت است از: مسئله مند نبودن در برابر جامعه ایران، مغایرت با عقیده معقول و راسخ مسلمانان یعنی توحید، نادیده گرفتن تعالیم اسلامی بعنوان یک دین اجتماعی، برخورداری از متدلوژی نسبیت زده، ناکارا بودن در حل معضلات بشری و به بن بست کشاندن جهان و غیره.
نهم. سو تفاهم بعدی، این است که چطور میتوان در غیبت جامعه اسلامی قائل به امکان شکل گیری علوم انسانیِ اسلامی بود؟ به عبارت دیگر، اول جامعه اسلامی سپس علوم انسانی اسلامی! در پاسخ به این سو تفاهم باید عرض کنم که خود تشکیل جامعه مدنی اسلامی نیازمند یک بستر فکری اسلامی است و تا چنین بستری مهیا نباشد جامعه اسلامی اساساً شکل نخواهد یافت. البته طبیعی است که با شکل یافتن جامعه مدنی اسلامی، ایده علوم انسانی اسلامی به اقتضای نیازهای متراکم و حمایت جامعه اسلامی، در یک زیست بوم کاملاً طبیعی و مهیا، با رشد جهشی روبرو خواهد شد. از طرف دیگر نباید به وجود جامعه اسلامی صفر و صدی نگاه کرد. امروز سطحی از جامعه اسلامی عینیت یافته و همین برای شکل گیری علوم انسانی اسلامی کافی است. یکی از اشکالات کسانی که دراین زمینه گرفتار سو تفاهم شده اند، اصرار بر انکار حقیقت های اجتماعی و مهم تر از آن، سلطه تفکر فردیدی بر ذهن آنها و باور به نرسیدن حوالت تاریخی اسلام است. من قبلاً نقدهایی را به این نوع اندیشه وارد کرده ام.
دهم. یکی دیگر از سو تفاهمات، این است که بعضی، وجود نظریات متعدد درباره علوم انسانی اسلامی را نشان دهنده شکست ایده علوم انسانیِ اسلامی دانسته اند! من تنوع و تکثر نظریات را نه تنها عیب تلقی نمی کنم بلکه حُسن تلقی می کنم. این کثرت دیدگاه ها نشان میدهد که فضای علمی ما از آزادی علمی بی بهره نیست. من همیشه گفته ام که نظریات متعدد در زمینه تکوین و تکوّن علوم انسانی اسلامی باید جدی و بی رحمانه به نقد گذاشته شوند و هر کدام که در مقابل نقدها از خود مقاومت بیشتری نشان داد، از آن برای حوزه "عمل" استفاده گردد. از طرف دیگر، باید علوم انسانی اسلامی را یک نهال نوپا دانست که در خوش بینانه ترین حالت، در جامعه شیعی از شهید محمدباقر صدر به این طرف آغاز به رشد کرده است. بر خلاف علوم انسانی که در ده ها کشور، بیشتر از ۳ قرن سابقه دارد. مگر چقدر از عمر ایده علوم انسانی اسلامی سپری شده که از آن توقع داریم در نظریات تکوین و تکون خود هیچ نقص و کاستی ای نداشته باشد؟
یازدهم. سو تفاهم بعدی در باب کارآمدی علوم انسانی اسلامی است. در واقع، صورت مسئله این است که تابحال علوم انسانی اسلامی چه ثمره عملی برای جامعه داشته است؟ خب البته همین سوال را متدینینِ طرفدار علوم انسانی اسلامی از طرفداران علوم انسانی غربی و سکولار دارند!
واقعیت این است که علوم انسانیِ اسلامی به جز سالهای بعد از انقلاب اسلامی مجالی در تاریخ غیبت معصوم (ع) برای بروز و ظهور نداشته است. از طرف دیگر، در همین ۴۳ سالی که از پیروزی انقلاب سپری شده، عده ای حتی از انقلابیون متمایل به غرب ( که در عمده ۴۳ سال گذشته صاحب قدرت بوده اند)، موافق جاری شدن نسخه های علوم انسانی اسلامی نبوده اند و با آن به مخالفت برخواسته اند.
اما نکته اصلی اینجاست که علوم انسانی اسلامی هر گاه مختصرا هم فرصت تحقق یافته است با نتایج خوبی همراه بوده است. نمونه آن اقتصاد اسلامی و یکی از ثمرات آن بانکداری اسلامی است که امروز در انگلیس، در مالزی، در عربستان، در پاکستان و یا امارات متحده عربی کارنامه موفقی از خود نشان داده است یا روان شناسی اسلامی که در تشخیص و درمان بیماریهای روحی و روانی در جامعه دینی، به مراتب از روان شناسی سکولار موفق تر عمل کرده است. من قصد عرضه یک بحث مستوفی دراین زمینه ندارم اما تاکید می کنم که علوم انسانی اسلامی نه تابحال مجالی برای عمل داشته و نه هنوز فرصت تکمیل نظریه های خویش را بر حسب موقعیت زمانی ای که در آن قرار داشته پیدا کرده است. ضمناً "عمل" اقتضائات خاص خویش را دارد و اگر این اقتضائات فراهم نباشد، بهترین نظریه ها هم هیچ گاه فرصت تحقق نخواهند یافت. درباره اقتضائات حوزه "عمل" جداگانه باید سخن گفت.
دوازدهم. سو تفاهم دیگر، به تصوری بر می گردد که ایده علوم انسانی اسلامی را متکی به پول ها و امکانات وسیع حکومت معرفی می کند. این یک دروغ بزرگ است. من به مؤسساتی که در وادی علوم مصطلح اسلامی کار می کنند و از وجوهات شرعی و یا بودجه دولتی استفاده می نمایند کاری ندارم. در عرصه علوم انسانی اسلامی امروز تنها دو مجموعه مأموریت خویش را صد در صد پیشبرد ایده علوم انسانیِ اسلامی معرفی کرده اند. یکی مجمع عالی علوم انسانی اسلامی و دیگری مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا. بقیه مجموعه ها درصدی از انرژی خودشان را بابت این امر صرف می کنند. هر دو مجموعه یاد شده یعنی مجمع و مرکز صدرا، غیر دولتی اند و بودجه کمکی آنها از دستگاه های دولتی هم به هزینه آبدارخانه یکی از دانشگاه های کوچک کشور هم نمی رسد! اتفاقاً، یکی از اعتراضات من در سالهای قبل همواره این بوده که چرا در یک جامعه اسلامی، تا این حد ایده شکل گیری علوم انسانی اسلامی غریب است که من ۴ سال پیش در اثر فشار مالی، قصد داشتم مرکز پژوهش های علوم انسانی اسلامی صدرا که آن زمان ۱۵ نیروی تمام وقت بیشتر نداشت، تعطیل کنم؟! درباره آن بخش اندکی از ظرفیت دانشگاه ها و پژوهشگاه هایی که در سالهای اخیر صرف علوم انسانی اسلامی شده است هم کافی است که به عدد و رقم هزینه کرد آنها در این حوزه توجه گردد که آیا اساساً این عدد و رقم با این دروغ پردازی ها نسبتی دارد یا نه؟ در سالهای اخیر، بعضی دانشگاه های معروف حتی از پرداخت هزینه داوری چند مقاله در مبحث علوم انسانی اسلامی سر باز زده اند! و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.
سیزدهم. این که ما در پیگیری ایده علوم انسانی اسلامی راهبرد و یا چشم انداز روشنی نداریم و این ایده به شکل باری به هر جهت جلو می رود و بنابراین شکست خواهد خورد، سو تفاهم دیگری است که لازم می دانم درباره آن نکاتی را عرض کنم. ما در مجمع عالی علوم انسانی اسلامی که امروزه به نحو خودجوش به یک ستاد عالی هماهنگی و هم افزایی بین دانشگاه ها و پژوهشگاه های مشتاق ایده علوم انسانی اسلامی تبدیل گشته است، هم صاحب اهداف و راهبردهای روشن هستیم، هم اولویت هایی را مشخص نموده ایم و هم چشم انداز شفافی برای آینده داریم و آنها را در مناسبت های متعدد برای اطلاع عموم منتشر نموده ایم. یعنی دقیقا به کاری که می نماییم التفات مدیریتی داریم. البته امکان دارد بعضی مراکز علمی که بخشی از توان خویش را مصروف تحقق علوم انسانی اسلامی کرده اند، احیاناً فاقد خط مشی روشن باشند اما مجموعه هایی که به شکلی با کمک اینجانب و محوریت اساتید عزیزی مانند استاد شریفی فعالیت می نمایند این گونه نیستند.
جمع بندی:
در مقام جمع بندی مختصر، لازم می دانم سه مطلب خدمتتان عرض کنم:
اولاً، بنده در این بحث به دنبال نادیده گرفتن نقاط ضعف و صدمه هایی که متوجه علوم انسانی اسلامی است نبودم. اگر از من سوال کنند که علوم انسانی در نظریه و یا در عمل دارای چه نقطه ضعف هایی است حتما لیستی از نقطه ضعف ها را واقع بینانه ذکر خواهم کرد. بنابراین آنچه در این سخنرانی با عنوان سو تفاهمات موجود در باب علوم انسانی اسلامی خدمتتان عرض شد، به منزله ادعای بی عیب بودن علوم انسانی اسلامی نیست در عین حال من معتقدم عیوب علوم انسانی اسلامی، عیوب قابل رفعی است و هیچیک از عیوب، درستی ایده علوم انسانی اسلامی را مخدوش نمی نماید. آنچه مسلم است، علوم انسانی اسلامی از جهت تئوریک فاصله بسیاری با نقطه مطلوب دارد و این فاصله ایرادی برای علوم انسانی اسلامی به مثابه یک نهال نوپا محسوب نمی گردد.
ثانیاً. اگر از آینده علوم انسانی اسلامی از بنده سوال شود عرض می کنم که با تلاشهای انجام شده طی ۱۵ سال گذشته، تا حدی گفتمان علوم انسانی اسلامی رواج یافته و طرفداران خوبی در دانشگاه ها از میان طیف های متعدد پیدا کرده است. با وجود این، میزان سرمایه گذاری پژوهشی برای بسط و تعمیق این علوم، و یا میزان میدان دهی به این علوم برای محک خوردن در ساحت اجرا، به شکلی است که در نظر من آینده قابل قبولی برای علوم انسانی اسلامی قابل تصور نیست. علاوه بر این، ناکارآمدی ها در کشور که متأسفانه اغلب و البته به غلط به اسم اسلام تمام می شود هم موقعیت مساعدی را برای رونق علوم انسانی اسلامی فراهم ننموده است. بنابراین اگر کسی این مطلب را به حساب شکست علوم انسانی اسلامی نگذارد، از نظر اینجانب فعلا اولویت با صیانت از گفتمان علوم انسانی اسلامی و در حد وسع، پر کردن تدریجی خلأهای تئوریک آن است تا چه بسا شرایط بهتری در کشور برای رشد این علوم فراهم شود.
ثالثاً، سو تفاهمات و سو برداشت ها درباره علوم انسانی اسلامی زیاد است. بخشی از این سو برداشت ها که محصول فقدان مطالعه و گفتگو و بعضی دیگر محصول سایر عوامل است، نیازمند کنار گذاشتن تعصب و تمرین مدارای علمی است. من تصور می کنم گاهی ما و مخالفان ما در دانشگاه ها درباره نظراتی به تقابل با یکدیگر می پردازیم که متعلق به هر دوی ماست با این تفاوت که لباس متفاوتی بر آن پوشانده شده است.
از توجهی که فرمودید سپاسگزارم.
والسلام علیکم و رحمة الله»
منبع: persiblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب