سید حسن شهرستانی :
انس حافظ با قرآن در تفسیرهایی که به کار برده نمایان است
به گزارش پرسی بلاگ سیدحسن شهرستانی اظهار داشت: بهره مندی از مضامین قرآنی فقط مخصوص حافظ نیست بلکه شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، سعدی و شیخ محمود شبستری که قبل از حافظ می زیستند هم از قرآن بهره مند شده اند.
خبرگزاری مهر-گروه دین و آئین- سمانه نوری زاده قصری: لسان الغیب حافظ شیرازی در عصری زیست می کرده که علوم قرآنی در اوج خود قرار داشته است، افزون بر این در عصر حافظ، علوم ادبی و بلاغت هم در اوج بود. خواجه شمس الدین محمد متخلص به حافظ و ملقب به لسان الغیب از شعرای بزرگ قرن هشتم هجری یکی از مردمی ترین شاعران ایرانی و از بزرگترین معماهای فرهنگ ایرانی است. وی شاعری که آمیختگی اشعارش با کلام وحی، گواه این ادعاست که شهر وی متعلق به روز گذشته، امروز و فرداست. شعر حافظ متعلق به همه نسل ها و اعصار است چون که منطبق بر قرآن می باشد.
هر خواننده ای، شعر حافظ را با زبان دل خویش در می یابد و تفسیر می نماید و جالب آنکه شیخ، زاهد و صوفی فیلسوف و عارف و اهل شریعت تا خدا ناباوران ضد هر گونه دین و ایمان و متافیزیک، همگی نقش ذهنیت و جهان بینی خویش را در این دیوان می بینند و به آن با شور فراوان عشق می ورزند.
استاد مرتضی مطهری می گوید: یکی از صفاتی که درباره حافظ در متون قدیمی به کار برده شده است. ملک القراء بوده که از این مطلب به وضوح معلوم می شود که خواجه از معارف قراء عصر خود محسوب می شده و به همین سمت مخصوصاً درزمان خود مشهور بوده است.
یکی از بهره هایی که حافظ از قرآن برده است، آن است که حافظ بسیار تحت تاثیر گسست و پیوند قرآن قرار گرفته است. نخستین تاثیر قرآن بر حافظ به اثرگذاری ساختار قرآن است. در قرآن می بینیم که هر پنج یا شش آیه قرآن از چیزی سخن می گوید و حافظ تحت تاثیر و وام گرفته بوده است. حافظ گاهی بخشی از قرآن را می آورد در ابیات خودش می آورد مثل آیه ۳۲ سوره طلاق «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ» (هرکس از خدا پروا کند خداوند برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد و از جایی که حسابش را نمی کند به او روزی می رساند). از سویی دیگر گاهی معنای آیه را می آورد مانند عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت / که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت. این بیت به آیه ۱۸ سوره فاطر اشاره دارد «وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَی» (و هیچ باربردارنده ای بار گناه دیگری را برنمی دارد) و تقریباً ترجمه این آیه از قرآن است و از این موارد در شعر حافظ بسیار زیاد وجود دارد.
در همین راستا سیدحسن شهرستانی، استاد دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به این که مقالات و آثار مختلفی در زمینه بهره مندی حافظ از قرآن کریم وجود دارد، اظهار داشت: بهره مندی از مضامین قرآنی فقط مخصوص حافظ نیست بلکه شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، سعدی و شیخ محمود شبستری که قبل از حافظ می زیستند هم از قرآن بهره مند شده اند.
وی اضافه کرد: در اشعار مختلف گاهی عین عبارت عربی قرآن به کار برده شده است و گاهی اوقات ترجمه به زبان فارسی به کار گرفته می شود و گاه مضمونی قرآنی به شکل غیرمستقیم بیان می شود.
حافظ خوش اقبال ترین شاعر ایرانی است
شهرستانی به خصوصیت منحصر به فرد حافظ اشاره نمود و عنوان داشت: به تعبیر برخی دوستان حافظ خوش اقبال ترین شاعر ایرانی است که در دل همه جا یافته است.
بهره مندی از مضامین قرآنی فقط مخصوص حافظ نیست بلکه شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، سعدی و شیخ محمود شبستری که قبل از حافظ می زیستند هم از قرآن بهره مند شده اند
وی افزود: این قبول صحبت که صحبت او مقبول است فقط محصول ادبیات قوی و شعر و وزن و قافیه نیست؛ علت آن معنویتی است که از روح قرآن بهره جسته است.
او با اشاره به این که این شاعر ایرانی حافظ کل قرآن بوده است، گفت: به همین علت تخلص حافظ را برگزیده است اما صرف حفظ قرآن و ظاهر قرآن با انس با قرآن فرق می کند و حافظ با دل و جان و با همه وجود از قرآن بهره مند شده است.
معنویت قرآن در دل و جان حافظ نشسته است
شهرستانی با اشاره به این بیت از حافظ که «صبح خیزی و سلامت طلبی چون حافظ / هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم»، اذعان داشت: این بامداد خیزی و سلامت که در من به وجود آمده است به برکت قرآن بوده است و این صرف حفظ کلام قرآنی نیست بلکه نشستن معنویت قرآن در دل و جان شاعر است.
وی به بیت «اینکه پیرانه سرم صحبت یوسف بنواخت / اجر صبری است که در کلبه احزان کردم» اشاره نمود و اظهار داشت: این بیت ضمن این که اشاره می کند به داستان حضرت یوسف و صبر یعقوب، می گوید حافظ به خاطر شعر، وزن و تکنیک ادبی حافظ نشده است بلکه این نتیجه صبر است.
شهرستانی در بخش دیگری از سخنانش به بیت «چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت / شیوه جنات تجری تحتها الانهار داشت»، اشاره نمود و عنوان داشت: در اینجا عین آیه آمده است و اینجا یک تشبیه زیبایی کرده است که این اشک های من مثل نهرهایی است که از باغ های بهشتی در پای درختان جاری است.
وی افزود: در بیت «شب وصل است و طی شد نامه هجر سلام فیه حتی آگاه الفجر» که به شب قدر و شب وصل اشاره می کند و «سلام فیه حتی آگاه الفجر» آیه را مطرح می کند.
استاد ادبیات با اعلان اینکه لطافت هنر حافظ در این است که به روح مطلب بیشتر توجه دارد، اظهار داشت: حافظ برخی چیزها را به شیوه رندانه خود و به صورتی نیکو و زیبا بیان می کند.
وی با اشاره به بیت «گر طهارت نبود کعبه و بت خانه یکی است / نبود خیر در آن خانه که عصمت نبود»؛ اذعان داشت: در اینجا اگر بخواهیم به اعتقادات او اشاره نماییم، اینجا ارادت او به خاندان و نوعی بیان تشیع او است که از واژه ها و مفاهیم حساب شده در این بیت استفاده شده است.
شهرستانی تصریح کرد: در بیت فوق حافظ به خاندان عصمت و طهارت اشاره می کند و مضمون آیه تطهیر را به کار گرفته است و می گوید اگر طهارت نباشد کعبه و بت خانه باهم فرقی ندارد، اینجا برداشت های خویش را هنرمندانه بیان می کند.
وی به قرآن و اسلوب هنری حافظ اشاره نمود و عنوان داشت: ابیات و غزل های حافظ هر کدام یک پیام دارد و در جمع بندی غزل ها میتوان اشاره نمود که در مورد چه موضوعی است و تک تک ابیات هرکدام یک پیام مستقل به دنبال دارد.
اشعار حافظ هرکدام دربردارنده یک پیام هستند
شهرستانی با اعلان اینکه این روش که هر بیت حافظ دربردارنده یک پیام است و مجموع ابیات در مورد یک موضوعی است، برگرفته از قرآن کریم است، تصریح کرد: در قرآن کریم هم هر سوره منشأ یک حکم فقهی، شرعی و حقوقی یا یک مساله حکمی و معرفتی است اما مجموعه آیات به شکلی است که اسم سوره را مشخص کردند.
وی به یک وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت اشاره نمود که بر سور قرآن حاکم است و این سبک را حافظ از قرآن کریم الهام گرفته است.
عشق و توکل الهی فریاد رس انسان است
این استاد ادبیات اشاره کرد: حافظ اعتقاد دارد که «عشقت رسد به فریاد ور خود بسان حافظ قرآن ز بر بخوانی با چهارده روایت» یعنی اگر مثل حافظ قرآن از بر بخوانی به ۱۴ روایت ولی باز کافی نیست عشق الهی و توکل به خداوند به فریاد انسان می رسد ولو قرآن را با تفسیرهای گوناگونی بخوانید.
وی افزود: به تعبیر امام راحل امکان دارد یک نفر قرآن را خوب تفسیر کند و با علم توحید خوب بیان کند ولی به جهنم برود، در اینجا درس می گیریم که باید در عمل عشق الهی و توکل و معنویت ثابت شود و اینجا میتوان به مضمون بیت «نباشد خوش تر از شعر تو حافظ به قرآنی که اندر سینه داری» اشاره نمود.
مورد عنایت خداوند قرار گرفتن احتیاج به تربیت نفس است
دکتر شهرستانی تاکید کرد: از کلام، سخن و آثار حافظ مشخص است وقتی که می گوید «این همه شهد و شکر کز سخنم می ریزد، اجر صبری است کز آن شاخه نباتم دادند»، یعنی انسان نفس را تربیت و آماده کند که مورد عنایت الهی قرار گیرد فقط به معلومات اکتفا نکند، بلکه با قلب به مطلب ایمان داشته باشد.
وی به بیت «شکوه آصفی و اسب باد و منطق طیر به باد رفت و از او خواجه هیچ طرف نبست»، اشاره نمود و اظهار داشت: باد و منطق طیر یا زبان پرندگان همه اینها اشارات قرآنی است و می گوید وقتی مرگ می آید برای سلیمانی که هم پادشاه است تمامی آن شکوه و تخت و تاج و آشنایی با زبان پرندگان به باد رفت و سلیمان چیزی جز باد با خود نبرد.
انس حافظ با قرآن در تفسیرهایی که به کار برده است نمایان است
شهرستانی ادامه می دهد: «من این نگین سلیمان به هیچ نستانم / که گاه گاه بر او دست اهریمن باشد»، اینجا اشاره می کند به این که انگشتر تنها کفاف نیست مهم این است که انگشتر دست چه کسی باشد؟ «گر انگشت سلیمانی نباشد چه خاصیت دهد نقش نگینی»، که اینها برداشت های قرآنی است.
وی تاکید کرد: قرآن به صراحت نگفته است که مهم خود سلیمان است بلکه کسی می تواند این برداشت ها را داشته باشد که قرآن بر جان و دل او نشسته است.
شهرستانی افزود: مهم آن دست سلیمان است وگرنه انگشتر امکان دارد به دست آدم نااهل بیفتد مثل قدرتی که سامری پیدا کرد و از اثر رسول استفاده و مردم را گمراه کرد، سامری با آن کارهایش که پیغمبر نمی گردد بلکه سبب گمراهی مردم شد.
وی با اشاره به بیت «ماه و خورشید به منزل چو به امر تو رسند / یار مه روی مرا هم به من باز رسان»، اظهار داشت: دعا و مناجات به این زیبایی با بیان لطیف و شاعرانه کجا سراغ دارید ایشان افزود عرفان بیان شاعرانه و هنری الهیات است، این بیت به لطافت و بیان هنری می گوید خدایا تو که مسیر ماه و خورشید را مشخص می کنی، ماه و خورشید به فرمان تو در مسیرشان حرکت می کنند، یار مرا هم به من برسان.
نفس حافظ از طریق ایمان، اعتقاد، توکل و تکیه بر تقوا تربیت شده است
او با اعلان اینکه حافظ نفس خویش را یک نوع تربیت کرده است که گاهی از طریق علم و دانش دنیایی به دست نمی آید بلکه از طریق ایمان، اعتقاد و توکل به دست می آید، عنوان کرد: درصورتیکه اعتقاد حافظ این است «تکیه بر تقوا و دانش در طریقت کافری است، راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش»، نباید ما مغرور به علم و دانش و تقوا باشیم انسان عارف اگر صد هنر دیگر مثل تقوا و دانش داشته باشد فقط توکل خداست که دست او را می گیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: کسی که بر خدا توکل کند آرامش پیدا می کند و خداوند او را در راه درست هدایت و گره از مشکلات او باز می کند و عمل فرد باید به دور از ریا و تکبر باشد.
عنایت خدای متعال به حافظ
دکتر شهرستانی به بیت «زحافظان جهان کَس چو بنده جمع نکرد لطائف حکمی با نکات قرآنی»، این عصاره آن هنرش است که لطائف حکمت و عرفان را با نکات قرآنی آشتی داده است و به هم پیوند داده است.
وی با اعلان اینکه گرچه قبل از این هم از آیات قرآنی در ابیات شاعران استفاده شده است اما نه به این لطافت، اشاره کرد: بدون عنایت و نور حق، بدون توکل هیچ انسانی به عمق دانش دست پیدا نمی کند چونکه حقایق عالم با نور ایمان روشن می شود.
دکتر شهرستانی به آیه «یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَیَجْعَلْ لَکُمْ نُورًا» اشاره نمود و اظهار داشت: وقتی کسی با ایمان و اعتقاد گام بردارد خداوند دوچندان بر او عنایت نموده و راه را برای او روشن می کند، ما باید از اول چراغی داشته باشیم که از اول به چاله نیفتیم و قدم اول را با اعتقاد برداریم و پس از آن لطف و عنایت خداوند شامل حالت می شود.
وی با اعلان اینکه وجوه مختلف قرآن اعجاز است، اشاره کرد: قرآن لایه های مختلف دارد یکی از علل جاودانگی زیبایی ظاهر قرآن است، همان فصاحت و بلاغت از معجزات قرآن است که سبب می شود جلوی تحریف قرآن را بگیرد اینها مکمل هم هستند.
این استاد ادبیات در ادامه اشاره کرد: تلاش و تکاپو و توکل و عنایت الهی باید در کنار هم باشند تا فرد به موفقیت برسد و بتواند مسیر درست را برود.
وی با اشاره به این که قبل از حافظ شعرای فراوانی از مضامین قرآنی در اشعار خود به کار برده اند، تاکید کرد: ولی بهره حافظ به شکلی هنرمندانه و معجزه گونه از ظاهر تا باطن قرآن است وبا ایمان و دل و جان بهره برده است.
دکتر شهرستانی به بیان فاخر و هنرمندانه حافظ که اعجاب انگیز است اشاره نمود و اظهار داشت: حافظ در اشعار خود هوشمندانه، لطیف و با نگاه حکیمانه، عاشقانه و ظریف از قرآن بهره برده است و این امر سبب شده تا جاودانه شود و در دل هر فارسی زبان جای گرفته شود.
وی اشاره کرد: در کنار قرآن، ذیل قرآن یک کتاب حافظ در هر خانه ای وجود دارد و این عنایت و لطف الهی است و در این بیت اشاره شده است که «حسد چه می بری ای سست نظم بر حافظ، قبول خاطر و لطف سخن خداداد است» نشان میدهد که برخی در زمان خود حافظ هم به او حسادت می کردند با این وجود در زمان حیات حافظ شعر او به سرعت و با وجود محدودیت امکانات دست به دست می شد.
منبع: persiblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب