آغاز پرونده جدید سرویس فرهنگ- كرونا و فرهنگ جدید زندگی
كرونا و فروپاشی كلان روایت ها مختصات زندگی جدید چیست؟
به گزارش پرسی بلاگ انتشار كرونا فقط یك مسئله پزشكی نیست و این پدیده بعنوان یك كنشگر فروپاشی كلان روایت ها در فرهنگ اجتماعی جوامع را به عینه اثبات كرد. این روند مختصاتی جدید به منظور زندگی خواهد ساخت.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ
نخست: در منظومه فكری ژان فرانسوا لیوتار «كلان روایت» یا «فرا روایت» به مولفه ای تعبیر شده كه مدعی است همانند داستانی است كه می تواند معنای تمام داستان ها را كشف و آشكار كند، خواه مربوط به ضعف و عقب ماندگی بشر باشند یا مربوط به پیشرفت وی. فرا روایت بودن آن هم ناشی از این واقعیت است كه درباره خیلی از روایت های مربوط به فرهنگ صحبت می كند و بر آن است تا از این طریق حقیقت یگانه ذاتی در آنها را كشف و آشكار كند.
لیوتار در «وضعیت پست مدرن: گزارشی درباره دانش» صراحتاً از این صحبت می كند كه كلان روایت ها بعنوان روایت های رهایی بخش عملاً مشروعیت ذاتی خویش را از دست داده اند. ناكامی علم و عقل و شكست داعیه های عینی و كلی ای كه به نام علم و عقل صورت گرفته اند، امكان عرضه هرگونه نظریه های كلیت بخش را از میان برداشته اند، یعنی امكان عرضه نظریه ها یا كلان روایت هایی كه درصدد تبیین و پیش بینی صورت بندی های اجتماعی بر پایه مجموعه ای از گزاره ها و قضایای مسلم و محرزی هستند كه بگونه ای منطقی استنتاج شده اند، دیگر امكان پذیر نیست.
دوم: فارغ از اینكه به عصر پسامدرن و امتداد آن تا معاصریت مان اعتقاد داشته باشیم یا خیر، جهان از اواخر سال ۲۰۱۹ گرفتار پدیده ای شد كه مهم ترین مؤلفه پست مدرنیسم یعنی شكستن كلان روایت ها را بازتولید كرد. كرونا بعنوان یك كنشگر فعلاً در وجوه مختلفی از نظام های معناییِ كلان روایت های جامعه تاثیر گذاشته است.
كرونا ویروس ناشناخته ای بود و شیوع آن هراس و اضطراب مهمی در دل بشر انداخت و این هراس علل مهمی دارد. اولین مورد همین پیش تر ناشناس بودن آن و در نتیجه فقدان داروی مؤثر و شكست علم و دانش برای تولید پادزهر آن است. كرونا در چین بعنوان یكی از ابرقدرت های فعلی جهان در حوزه های دانش، اقتصاد و سیاست، خویش را نشان داد، هرچند به شواهد گزارش هایی با منشأ چینی، این كشور توانسته این بیماری را كنترل كند، اما هنوز دارویی برای آن ابداع نكرده است. شیوع این بیماری، یك جهان را در ناامنی از نظر سلامت و بهداشت فرو برد. حالا آمریكا و اتحادیه اروپا هم بعنوان دو قطب مهم دیگر در حوزه های دانش، سیاست و اقتصاد، تلفات بسیاری داشته و هنوز امكان تولید داروی آنرا پیدا نكرده اند. ازاین رو تا اینجا دولت ها نتوانسته اند در مقابل یك تهدید از جان و امنیت شهروندانشان دفاع كنند. پس یكی از كاركردهای اصلی و یكی از تعاریف مهم «دولت» گرفتار چالش شده است.
سازمان بهداشت جهانی انتشار كرونا را بعنوان یكی از دشوارترین موقعیت های پاندمیك در تاریخ جهان مدرن اعلام نمود. به علت همین ناامنی یكی از اولین تغییرات در روند حاكم بر جهان رخ داد و آن هم رفتن جوامع به سمت موقعیت «تعلیق» بود. در این حالت مناسبات در فضای واقعی و طبیعی هم به سمت مناسبات در فضای مجازی رفت و حتی حوزه هایی چون آموزش هم تلاش كردند تا تماماً از این فضا امكان حضور و بروز پیدا كنند. زندگی دیجیتالی در این دوره به شدت گسترش یافته است و فضاهای مختلفی از زندگی را درگیر كرده است و شكل جدیدی از زندگی را برای همه جهان و همچون ایران بهوجود آورده است كه مختصات خاص خویش را هم دارد.
مؤلفه «تعلیق» در اولین قدم بر اقتصاد جهان اثر شدیدی گذاشت. كریستالینا جورجیوا، رئیس صندوق بین المللی پول در نشستی خبری با اشاره به بی سابقه بودن بحران اقتصادی ناشی از پاندمی كرونا، عواقب آنرا به مراتب بدتر و شدیدتر از بحران مالی جهان در سال ۲۰۰۸ توصیف كرد. (اینجا را بخوانید.) بحران مالی ۲۰۰۸ هم در نوع خود بسیار وحشتناك توصیف شده بود كه البته تاثیر زیادی بر ركود تولید هم گذاشت. ركود اقتصادی حاصل از كرونا هم تأثیری زیادی بر مناسبات سیاسی بین كشورها هم خواهد گذاشت.
كرونا در یك كشور پرجمعیت خویش را نشان داد و سیطره علم و دانش را به چالش كشید. سرعت شیوع این پدیده در سطح جهان به علت مناسبات كشورهاست. مفهوم «جهان وطنی» كه از مفاهیم مدرن است، بعد از جنگ جهانی دوم تاثیر فرهنگی مهمی در برداشته شدن مرزهای جغرافیای سیاسی میان كشورها گذاشت.
فارغ از اینكه به عصر پسامدرن و امتداد آن تا معاصریت مان اعتقاد داشته باشیم یا خیر، جهان از اواخر سال ۲۰۱۹ گرفتار پدیده ای شد كه مهم ترین مؤلفه پست مدرنیسم یعنی شكستن كلان روایت ها را بازتولید كرد انتشار كرونا از چین، دو راه كاملاً متضاد را برای جامعه جهانی پیش كشید: نخست اینكه برای گرفتار نشدن به این پدیده تمام روابط خویش را با چین قطع كنند و دیگر اینكه مفهوم جهان وطنی را امتداد داده و به چین كمك كنند تا ویروس را همان مبدا شیوع از بین ببرد. فارغ از پرسش هایی كه چگونگی سرایت این ویروس از چین به دیگر كشورها را پیش می كشند، وضعیت فعلی جهان نشان داده است كه برای مقابله و ریشه كنی این ویروس كشورها به كمك یكدیگر نیاز دارند و باید ولو به صورت موقت تمام مرزها را برای كمك به همنوع برداشت. سوال اینجاست در چنین وضعیت های باید به مفهوم «جهان وطنی» سلبی نگاه كرد یا ایجابی؟
این مسائل نشان داده است كه انتشار كرونا صرفاً یك پدیده پزشكی نیست و البته تأثیرات منفی اش صرفاً در حوزه اقتصاد هم نبوده است. جهان پساكرونا اساسا با جهان پیشاكرونا تفاوت خواهد داشت. نمود این تفاوت در حوزه فرهنگ البته بسیار بیشتر از حوزه های سیاست و اقتصاد خواهد بود. این كنشگر حداقل به صورت موقت كلان روایت های ایدئولوژیك را با چالش مواجه كرده است. شیوه مناسك دینی تغییر كرده است؛ تعطیلی مراكز و ومحافل دینی مثل مرقد مطهر ائمه و بزرگواران دینی در ایران؛ سوالات مختلفی را به وجود آورده است.
سوم: انتشار كرونا دوگانه «مرگ» و «زندگی» را برای همه مردم جهان پیش كشید و این بزنگاه كه در دوران مدرن «یكه» بود. پیش تر بیماری ها صرفاً در مناطق خاصی از جهان پیش می آمد و در همان مناطق هم باقی می ماند و بشر گمان داشت كه با كلان روایت دانش بر همه مشكلاتش فایق آمده است و اگر كشتاری هم پیش می آمد صرفاً به علت درگیری انسان ها با همدیگر بود، اما این دفعه دشمنی به مقابله با آحاد بشریت پرداخته و از آنها كشتار می كند. این فاجعه چنان دهشتی را در دل مردم افكنده كه «برادر برادر را ترك كرده و پدر از دیدار فرزند سرباز می زند.» مناسبات اجتماعی با هراس از «مواجهه» روبه رو شد.
دو گانه دین معرفتی و دین مناسكی یكی از نتایج شیوع كروناست و همین مسئله در فرهنگ و معرفت دینی بعد از كرونا تاثیر بسیاری خواهد گذاشت برای انسان در زمانه شیوع ویروس كرونا، همه اشخاص بالقوه یك «دیگری» هستند كه امكان دارد ویروس را به تن انداخته و خطر جدایی «جان» از «تن» را باعث شوند. ازاین رو در این دوران باید از «دیگری» پرهیز كرد. اما «جا خوش كردن» این ویروس اگر دامنه دار باشد وضعیت چگونه خواهد بود؟ معضل قرنطینه كه برای حفظ جان انسان ها ضروریست چالش های دیگری را پیش خواهد كشید. در این دوران نهادهای اقتصادی و فرهنگی تلاش كردند تا با حضور حداكثری در فضای مجازی از اثرات سو قرنطینه كم كنند. صنایع فرهنگی هم وارد این بستر شدند و اساسا بعد از كرونا هم این حضور را ادامه خواهند داد و انواع هنرها به نوع ارتباطی تازه تری بر مبنای مناسبات اقتصادی جدید روی خواهند آورد. ارتباطی كه سپهر نشانه ای خاص خویش را می طلبد.
بنابراین انتشار كرونا برای فرهنگ، دین، سیاست و اقتصاد ایران و جهان نتایج زیادی به همراه داشته و دارد. باید این پدیده را به مثابه یك ابر بحران اجتماعی در نظر گرفت. تجربه تاریخی بشریت (برای مثال شیوع طاعون در اروپای قرن ۱۴ كه به مرگ سیاه در تاریخ ضبط شده است) نشان داده كه ویروس نظم فعلی جوامع را برهم زده و مولد نظم نوینی در ساختارها خواهد بود. اثرات سو پدیده كرونا و محدود نشدنش در حوزه پزشكی هم لزوم اندیشه ورزی درباره آنرا پیش می كشد. فرهنگ در جهان پساكرونا چه نظمی پیدا خواهد كرد؟ و زندگی جدید در این نظم نوین چه مختصاتی خواهد داشت؟ گروه فرهنگ خبرگزاری مهر تلاش دارد در گفتگو با جامعه شناسان، نظریه پردازان حوزه فرهنگ و منتقدان و همین طور ارزیابی مواجهه عینی مردم با تجربه كرونا به دنبال پاسخی برای این پرسش باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب